Қирғизлар — туркий халқлардан бири бўлиб, асосан Қирғизистон Республикаси ҳудудида яшайдилар. Шунингдек, қирғизлар Хитой (Шинжон-Уйғур автоном райони), Тожикистон, Ўзбекистон, Қозоғистон ва Афғонистонда ҳам истиқомат қиладилар. Қирғизлар ўз она тилида «қырғыз» деб аталади ва қирғиз тилида сўзлашадилар.
Тарихи ва келиб чиқиши
Қирғизларнинг келиб чиқиши қадим замонларга бориб тақалади. Қирғизлар энг аввал Енисей қирғизлари сифатида Саян ва Енисей дарёси ҳудудларида (ҳозирги Сибир) яшаганлар. Улар тўғрисида VII–IX асрлардан бошлаб турли манбаларда маълумотлар учрайди. IX асрда қирғизлар Уйғур ҳоқонлигини йиқитиб, кўп йиллар Сибирнинг катта қисмини назорат қилиб туришган. XIII асрда моғуллар ҳужуми натижасида қирғизлар кўпинча Жетису ва Тян-Шан тоғлари ҳудудларига кўчиб ўтишган.
XV–XVI асрларда қирғизлар ҳозирги Қирғизистон ҳудудида кўчманчи ва ярим кўчманчи ҳаёт кечирганлар. Улар чорвачилик билан шуғулланиб, тоғли ҳудудларда қўй ва от боқишган. XIX асрда қирғизларни Россия империяси босиб олган. 1936 йили Қирғизистон Совет Социалистик Республикаси тузилди. 1991 йили Қирғизистон мустақил давлатга айланди.
Тил ва маданият
Қирғизлар қирғиз тилида сўзлашадилар, у қипчоқ гуруҳи туркий тилларига мансуб. Қирғиз тили Қирғизистонда давлат тили мақомига эга. Қирғиз маданияти бой оғзаки ижод ва эпик меросга эга. «Манас» эпоси дунёдаги энг йирик эпик асарлардан бири ҳисобланади. Қирғизлар анъанавий равишда кўчманчи маданиятга эга бўлиб, уларнинг ҳунармандчилигида юрт (ўт овул), тошойма санъати, отчилик ва мерганлик анъаналари муҳим ўрин тутади.
Дини
Қирғизлар асосан сунний мазҳабидаги мусулмонлардир. Ислом VIII–IX асрлардан бошлаб тарқала бошлаган, лекин тоғли ҳудудларда шаманизм ва бошқа қадимий урф-одатлар ҳам бироз сақланган.
Иқтисодий фаолият
Қирғизлар анъанавий равишда чорвачилик, айниқса қўй ва от боқиш, ҳамда қўл ҳунармандчилиги (гилам тўқиш, темирчилик) билан шуғулланиб келишган. Бугунги кунда Қирғизистон иқтисодиётида қишлоқ хўжалиги, тоғ-кан саноати ва туризм муҳим ўрин тутади.
Тарқалиши
Қирғизлар асосан Қирғизистонда (6 миллионга яқин киши) яшайдилар. Шунингдек, Хитой (300–400 минг киши), Тожикистон, Ўзбекистон ва Қозоғистонда ҳам диаспоралари мавжуд.
Қирғизлар ўзининг кўп асрлик тарихи, бой маданий мероси ва миллий анъаналари билан туркий халқлар орасида ўзига хос ўрин тутади. Улар ўз миллий ўзлигини сақлаш ва ривожлантириш йўлида ҳозирда ҳам фаол ҳаракат қилмоқдалар.
Абу Муслим
