Россия оммавий ахборот воситаларидаги пропаганда туфайли Россиянинг мағлубиятсизлиги ҳақида тасаввур пайдо бўлган.
Аммо бу ҳақиқатми?
Россия қандай қилиб бошқа ерларни оккупация қилишда, талон-торож қилиш, ўлдириш ва зўравонликда "маҳорат" кўрсатганини яхши биламиз. Лекин унинг мағлубиятлари ҳақида кўпчилик бехабар.
Россия тарихида кўплаб мағлубиятлар бўлган, уларнинг ҳаммасини ёритиб бериш қийин. Лекин россияликлардан яшириш мумкин бўлмаган баъзи машҳур мағлубиятларни келтираман.
Орша жангида Россиянинг мағлубияти (1514 йил)
XVI аср бошида Москва Буюк Литва князлиги ерларини босиб олиш учун уруш бошлади. Москва армияси 1514 йил ёзида Смоленскни бир ойлик қамалдан кейин эгаллади.
Август охирида 80 000 аскар билан Москва князликлари княз Михаил Голицын-Булгаков ва Иван Челяднин бошчилигида Орша яқинидаги Днепрнинг чап қирғоғига чиқишди.
Король Сигизмунд уларга қарши Буюк Литва князлиги армиясидан иборат 15 000 аскарни қўйди.
8 сентябрга ўтар кечаси славянлар Днепр бўйлаб баржалардан кўчма кўприк қуриб, чап қирғоққа ўтишди.
Буюк Литва князлиги армияси нафақат литваликлар, беларуслар, украинлар ва серблардан, балки татар, венгр ва ҳатто немис отрядларидан иборат эди.
Қўшинга Волин князи Константин Острожский бошчилик қилди.
Эртаси куни эрталаб Челяднин Острожскийга ҳужум қилиб, уни кўприклардан узоқлаштиришга уринди, лекин иттифоқчилар ҳужумни қайтаришди.
Кун ўртасида рус ва литвалик отлиқлар чегиниш ҳаракатини кўрсатиб, Москва отлиқ қўшинини тузатоққа олиб киришди. Кейин қўриқланган отряд тўсатдан ҳужум қилди.
Острожскийнинг қўшини босими остида Москва отлиқлари чекинишга мажбур бўлди ва Орша билан Дубровно оралиғидаги ботқоқларда деярли йўқ қилинди.
Польяк гусарлари ҳужуми Москва армиясининг мағлубиятини тўлиқ ҳал қилди. Армиянинг қолган қисми Смоленск томон қочди, лекин уларнинг қувуви кечгача давом этди.
Москва армияси йўқотишлари 30 000 кишига етди.
Орша ғалабасининг аҳамияти
Оршадаги ғалаба Острожскийни бутун Европадаги машҳур саркардага айлантирди. Бу ғалаба ҳақида лотин ва немис тилларида тўртта китоб ёзилди.
Варшава ва Вильнюсда Острожский триумф билан кутиб олинди. Орша ғалабаси шарафига у Вильнюсда Муқаддас Троица ва Николай черковларини қурди.
Орша жанги Россиянинг муҳим мағлубиятларидан бири бўлиб, уни яшириш мумкин эмас.
Ливон урушида мағлубият (1558–1583)
Ливон уруши Москва князлигининг Балтикабўйи ерларини оккупация қилишга қаратилган юриши бўлиб, 30 йил давом этган. Бу уруш Москванинг узоқ давом этган ҳарбий мағлубиятларидан бири бўлди.
Урушнинг бошланиши ва дастлабки ғалабалар:
1558 йилда Москва армияси Нарва ва Дерпт каби 20 дан ортиқ қалъани қўлга киритди. Аммо Қрим юриши сабаб бу ҳудудларни сақлаб қолишга қодир бўлмади.
Ливон орденининг тақсимланиши:
1559 йилда Ливон ордени ва Рига архиепископи ерлари Литва князлиги протекторатига ўтди. Ревел Швецияга, Эзель ороли эса Дания шаҳзодаси Магнусга ўтди.
Москва қўшинининг хиёнати:
Москва 1560 йилда Ливон конфедерациясини тўлиқ мағлуб этган бўлса-да, у ҳудудларда Польша, Литва, Швеция ва Даниянинг манфаатдорлиги сабаб муваффақиятга эришолмади.
Славян давлатларининг бирлашиши:
1569 йилда Литва ва Польша бирлашиб, Москвага қарши ягона фронт ташкил қилди. Бу уларнинг Москвани орқага суришига ёрдам берди.
Натижаси:
Ливон урушида Москва мағлуб бўлди. Англия эса Ганза иттифоқини чеклаб, Балтика савдо йўналишини назоратга олди. Урушнинг ижобий натижаси сифатида, славян давлатлари Россияга қарши бирлашган ягона фронт яратишга муваффақ бўлди.
Москва-Швеция урушида мағлубият (1610–1617)
1611 йилда Швеция тахтига Густав II Адольф келди. У отаси Карл IX сиёсатини давом эттирди ва Москва билан бўлган урушда ўз позициясини мустаҳкамлади.
Швециянинг дипломатияси ва ғалабалари:
- Густав Адольф Москва билан тинчлик келишуви қилишга ҳаракат қилди, аммо Михаил Романов буни рад этди.
- 1614 йилда швед қўшини Гдовни эгаллади, 1615 йилда эса Псковни қамал қилди.
1617 йилдаги тинчлик музокаралари:
- Англия дипломати Жон Меррик воситачилигида тинчлик келишуви имзоланди.
- Швеция Балтикабўйи шаҳарларини ўзида сақлаб қолди ва Москвани денгиз йўлидан ажратиб қўйди.
- Москва эса қарийб бир тонна кумуш эвазига Новгородни қайтариб олди.
Натижаси:
Швеция Россияга катта мағлубият келтириб, уни денгиздан бутунлай ажратиб қўйди.
Россиянинг тарихидаги бу мағлубиятлар унинг "мағлубиятсизлиги" ҳақидаги афсоналарни йўққа чиқаради.
Қрим урушидаги мағлубият (1853–1856)
Қрим уруши исталган босқичда кенг кўламли ва ҳалокатли бўлган. Урушнинг асосий мақсади Константинополни қўлга киритиш эди. Россия урушни бир неча фронтларда олиб борди: Қрим, Грузия, Кавказ, Свеборг, Кронштадт, Соловки ва Камчатка.
Россия Туркияни ҳимоя қилиш учун халқаро коалиция – Буюк Британия, Франция ва Сардиния – ишга киришишини кутмаган эди. Уруш 1856 йил 30 мартда Париж конгрессида имзоланган тинчлик шартномаси билан якунланди.
Тинчлик шартномасининг шартлари:
- Россия Туркияга Карсни қайтариб берди, эвазига Севастопол, Балаклава ва бошқа Қрим шаҳарларини олди.
- Дунай дарёси ҳавзасидаги ерларни ва Жанубий Бессарабиянинг бир қисмини Молдова князлигига қайтариб берди.
- Россияга Қора денгизда ҳарбий флот сақлаш тақиқланди, савдо флоти чекланган хажмда бўлиши мумкин эди.
- Сербия ва Дунай князликлари Туркияга қайтарилди.
Бу мағлубият Россиянинг денгиз ҳукмронлигига жиддий зарба берди.
Россия-Япония урушидаги мағлубият (1904–1905)
Бу уруш 1904 йил 26 январда бошланган бўлиб, Россия армиясининг нотўғри бошқаруви ва ҳаддан ташқари хатолари билан машҳур.
Мағлубиятнинг асосий сабаблари:
- Россия армияси ўз минасидан ўзини портлатиб юборган ҳолатлар кўп бўлган.
- 1905 йил 23 августда имзоланган тинчлик шартномасига кўра, Россия (муҳим стратегик) Порт-Артурдан воз кечган.
Уруш Россиянинг ҳарбий мустаҳкамлиги ҳақидаги тасаввурларни батамом йўққа чиқарди.
Биринчи жаҳон урушидаги мағлубият (1914–1918)
Биринчи жаҳон уруши Россия империясининг ҳалокатига сабаб бўлди. Россия армияси асосий капиталини – инсон ресурсларини – самарасиз сарфлади.
Маълумотлар:
- Россиянинг умумий йўқотишлари 4 миллион киши, 2,5 миллион аскар асирга тушган.
- Империянинг нотўғри бошқаруви унинг мағлубиятига олиб келди.
Ленин бошчилигидаги ҳаракат урушнинг охирги шармандаликларини тўхтатиб, Брест-Литовск тинчлик шартномасини имзолади.
Чечен урушидаги мағлубият
Икки чечен уруши (аслида битта узоқ давом этган уруш)да Россия Чеченистонни ўз қарамоғида сақлаб қололмади.
Натижа:
- Россия мағлубиятни тан олмаслик учун Чеченистондаги ҳокимиятни Рамзан Қодировга топширди.
- Чеченистон Россиядан катта миқдорда субсидия олади.
Бу уруш Россиянинг ички сиёсатидаги жиддий мағлубиятлардан бири бўлди.
Абу Муслим
