Бундан икки минг йилдан кўпроқ вақт олдин Карфаген армияси Римга катта зарба берди. Бу ғалаба шунчалик мукаммал эдики, айрим тарихчилар уни "идеал мағлубият" деб аташади. Канна жангида машҳур саркарда Ганнибал жанговар стратегия бўйича ҳақиқий маҳорат дарсини ўтказди ва тарихдаги энг кўп қон тўкилган жангни амалга оширди.
Канна жанги ва ўлим кўрсаткичлари
Ҳар асрда кўплаб қонли жанговар тўқнашувлар содир бўлган, аммо Канна жангидаги ўлим даражасига яқин келган жанглар жуда кам. Замонавий армиялар ўта самарали ва қонли бўлиши мумкин, аммо тиббий ёрдам ва катта миқдордаги ҳарбий куч туфайли ўлим кўрсаткичлари паст бўлади.
Қиёс учун:
- Геттисберг жанги (АҚШ тарихидаги қонли тўқнашувлардан бири): ўлим даражаси 4,75%.
- Окинава жанги (Япония, Иккинчи жаҳон уруши): ўлим даражаси 35%.
- Канна жанги (216 йил милоддан аввал): ўлим даражаси 52,5%.
Бу жангда иштирок этганларнинг ярмидан кўпи ҳалок бўлган, асосий йўқотишлар Рим армиясига тегишли бўлган.
Ганнибалнинг тактик маҳорати
218 йил милоддан аввал Ганнибал ҳарбий тарихдаги энг ажойиб ҳаракатлардан бирини амалга оширди. У ўз армиясини Иберия ярим оролидан (ҳозирги Испания) Италиянинг шимолигача етаклаб борди. Бу ғалати ва ғайритабиий ҳаракат Римни ҳайратда қолдирди. Филлар билан қорли Альп тоғларини кесиб ўтиш кўпчиликнинг тасаввурини ҳайратга солганди.
Каннага етиб келган Ганнибал римликларнинг катта армиясини деярли тўлиқ қириб ташлади ва тарихий тўқнашувда ном қолдирди.
Сонлар ва йўқотишлар
- Жами аскарлар: 136 000
- Рим армияси: 86 000 (6 000 отлиқ)
- Карфаген армияси: 50 000 (10 000 отлиқ)
- Ҳалок бўлганлар:
- Римликлар: 48 000–85 000
- Карфагенликлар: 5 000–5 900
Дастлабки манбаларга кўра, жангдан фақат 770 римлик қутулган, бу эса 85 230 римликнинг ҳалок бўлганини кўрсатади. Бошқа манбалар эса кўпроқ реал рақамларни келтириб, 15 000 римлик қочганини, бошқалар эса асирга тушганини таъкидлайди.
Канна жангида ўлим даражаси 52,5% деб баҳоланади. Ҳатто энг кам баҳоларга кўра ҳам иштирокчиларнинг 40%и ҳалок бўлган. Римликларнинг йўқотиш даражаси 95% дан ошиб кетган, бу эса ушбу жанги тарихдаги энг қонли воқеалардан бирига айлантирган.
Канна жангидаги юқори ўлим даражаси бир нечта сабабларга боғлиқ:
1. Қопқонга тушириш тактикаси
Ганнибал илк бор тарихда душман армиясини ўраб, уни тўлиқ қириб ташлаш учун "қопқон" тактикасини қўллади. Римликлар унинг марказий қўшинлари заиф, деб ўйлаб, олдинга ҳужум қилишди. Бунинг натижасида Карфаген армияси уларни икки томондан ўраб, қочиш йўлларини тўсди. Бу янги ва кутилмаган стратегия эди, шунинг учун римликлар унга қарши ҳеч қандай самарали чора кўра олишмади.
2. Олиб қўйилган қочиш имконияти
Қочиш йўллари тўлиқ блокланганлиги сабабли, римликлар жанговар қўшинларни қайта тузиб, ҳимояни ташкил қилишга улгуришмади. Тартибсизлик ва саросима ўлим даражасининг кескин ошишига олиб келди.
3. Ганнибал армиясининг самарадорлиги
Карфаген армияси уруш учун яхши тайёрланган ва манёврлардан самарали фойдаланган. Рим армиясида кўпчилик бўлса-да, уларнинг ўрталарида ташкилийлик йўқ эди, бу уларнинг мағлубиятини тезлаштирди.
4. Бруттал жанг шароити
Замонавий урушлардаги кўплаб қуроллар мавжуд эмасди: танклар, самолётлар ёки зобитларга ўқ узиш қуроллари йўқ эди. Бу жангда энг самарали қурол – аскарларнинг қўлларидаги шамшер ва найза эди. Жангларнинг бундай яқин масофада ўтиши ҳалок бўлганларнинг кўпайишига сабаб бўлди.
5. Карфаген қўшинларининг юқори устунлиги
Ганнибал армияси римликларни 10:1 нисбатда йўқ қилишга эришган, бу уларнинг юқори ҳарбий маҳоратини кўрсатади. Рим қўшинлари мағлуб бўлиб, кўплаб аскарлари ҳаётдан маҳрум бўлди.
6. Ўлимга ҳеч қандай альтернатива йўқлиги
Қочиш йўли ёки таслим бўлиш имконияти бўлмаганлиги сабабли, римликлар қуролсиз ҳолда қирилиб кетишди. Улар орасида на муҳофаза, на қарши ҳужум ташкил қилиш имконияти бўлди.
Натижа ва аҳамияти
Канна жанги нафақат ҳарбий тарихдаги энг катта йўқотишларни кўрсатган, балки келажакдаги жанговар стратегияларни яратишга ҳам асос бўлган. Ганнибалнинг "қопқон тактикаси" ҳозирги замонгача ҳарбий стратегиялар ва таълимотларда ўрганилади.
Абу Муслим
