1839 йилда граф В. А. Перовский томонидан Хивага қиш фаслида уюштирилган юриш Россиянинг Марказий Осиё ҳудудларига таъсирини кенгайтиришга қаратилган илк муҳим ҳаракатлардан бири бўлган, аммо у жиддий мағлубият билан якунланган.
Юриш ҳақида умумий маълумот
- Мақсад: Россия қулликка олинган фуқароларни озод қилиш ва Хива хонлигини Россия таъсирига олиш.
- Тайёргарлик:
- Перовский юришни Санкт-Петербургдаги ҳукумат билан мувофиқлаштирган.
- Юриш учун катта миқдорда озиқ-овқат ва туялар йиғилган.
- Уруш қиш фаслининг шиддатли совуқ даврига тўғри келгани сабабли, табиий қийинчиликлар юзага келган.
Мағлубият сабаблари
1. Туяларнинг йўқ қилиниши:
- Экспедициянинг асосий транспорти бўлган туяларнинг аксарияти совуқ ва очлик туфайли нобуд бўлди.
- Бу Россия армиясининг туяларга ва уларни боқадиган қозоқларга бўлган кучли боғлиқлигини кўрсатиб берди.
2. Шиддатли иқлим:
- Қишнинг шиддатли совуқлиги ҳаракатларни сезиларли даражада чеклади.
3. Ҳарбий натижалар:
- Руслар кутилган натижаларга эриша олмади, чунки қулликдаги рус фуқароларининг аксарияти аллақачон Британия офицерлари томонидан озод қилинган ва Оренбургга олиб келинган эди.
Сабоқ ва кейинги стратегия
- Бу мағлубият русларга узоқ масофаларга ҳарбий юришларнинг самарасизлигини ўргатди.
- Келгуси стратегия:
- Россия хонликларни босиб олиш учун экспедициялар ўрнига қўрғонлар қуриш ва улар орқали босқичма-босқич назоратни қўлга олишни афзал кўрди.
Хивага уюштирилган бошқа юришлар
- 1602 йил: Козаклар Хивага уч бор ҳужум уюштирган.
- 1717 йил: Александр Бекович-Черкасский томонидан амалга оширилган юришда рус қўшинлари тўлиқ мағлубиятга учради.
- 1873 йил: Россия Хива хонлигини тўлиқ забт этди ва бу билан Марказий Осиёда ўз таъсирини янада кенгайтирди.
Хулоса
1839 йилги Хива юриши Россия тарихида муҳим ўрин тутган бўлса-да, унинг мағлубиятга учраши Россия ҳарбий стратегиясининг ўзгаришига олиб келди. Қулликка қарши кураш асосий сиёсий восита сифатида намоён бўлди, аммо Россия фақат 1873 йилда Хивани ўз таъсирига олишга муваффақ бўлди.
Абу Муслим таржимаси
