Авлиё Чалабий – турк сайёҳи ва машҳур олим. Тўлиқ исми: Авлиё Чалабий Муҳаммад Залли ибн Дарвиш. У 1611 йилда Стамбулда заргарлар оиласида дунёга келган.
Авлиё Чалабий илмга бўлган кучли қизиқиши туфайли ўз замонасининг етук билимдонларидан бирига айланган. У араб, форс, юнон тилларини, шунингдек, тарих, жуғрофия ва шеърият фанларини чуқур ўзлаштирган. Авлиё Чалабий бир муддат Стамбулдаги Айя-София масжидида қори сифатида хизмат қилган. Кейинроқ султон саройига хизматга қабул қилиниб, саройдаги турли вазифаларда ишлаган. Шунингдек, у бир неча бор турк армиясининг Азов (1641) ва Венгрия (1656) юришларида иштирок этган.
Саёҳатлари
Авлиё Чалабий Осиёнинг турли минтақаларига ва жаҳоннинг бир қатор мамлакатларига сафар қилган:
- Кичик Осиё, Қурдистон, Сурия, Фаластин, Месопотамия, Миср ва Ҳабашистон (1640 йилларда);
- Жанубий Россия (1665);
- Қрим ва Қафқоз (1644—1648);
- Украина (1656, 1680).
У ушбу саёҳатлари давомида мамлакатларнинг тарихи, иқтисодий-сиёсий аҳволи, халқларнинг урф-одатлари ҳақида қимматли маълумотлар йиғиб, уларни ўзига хос тарзда баён этган. Бу маълумотлар Авлиё Чалабийнинг машҳур асари – «Саёҳатнома» (турк тилида «Сейяҳатнаме»)да ёритилган.
«Саёҳатнома»
«Саёҳатнома» асари турли мамлакатлар ва халқлар ҳақида батафсил маълумот берувчи муҳим тарихий манба ҳисобланади. Асарнинг қўлёзмалари ҳозирда Туркия, Франция, Англия ва бошқа мамлакатларда сақланмоқда.
- «Саёҳатнома» 1897—1938 йиллар оралиғида турк тилида 10 жилдда нашр этилган.
- Асарнинг айрим қисмлари Ғарбий ва Шарқий Европа тилларига таржима қилинган.
- Молдавия ва Украинага оид қисмлари рус тилига таржима қилиниб, 1961 йилда нашр этилган.
Авлиё Чалабийнинг ҳаётининг охири
Авлиё Чалабий 1683 йилда вафот этган. Унинг илмий ва саёҳат асарлари бугунги кунда ҳам муҳим манбалардан бири сифатида ўрганилмоқда.
Бўрибой Аҳмедов
