Россиянинг миллатчилик сиёсати ўтмишдан бугунги кунгача турли даврларда ҳар хил шаклланиб келган. Унинг моҳиятини тушуниш учун қуйидаги жиҳатларни ҳисобга олиш лозим:
1. Тарихий контекст
Империя даври: Россия империяси кўп миллатли давлат бўлган. Миллатчилик асосан "Россиялаштириш" сиёсати орқали амалга оширилган. Бу босқичда рус тили, маданияти ва православ дини асосий устуворликларга айланган.
Совет даври: Миллатчилик сиёсати "интернационализм" ғояси билан ниқобланган бўлса ҳам, амалда рус тили ва маданияти устун қўйилган.
Советдан кейинги давр: СССР тарқаб кетгандан кейин Россияда миллатчиликнинг янги кўринишлари шакллана бошлади.
2. Миллатчиликнинг замонавий кўриниши
Давлат миллатчилиги: Россия Федерациясида "рус дунёси" концепцияси тараққий этмоқда. Бу ғоя Россиянинг халқаро майдондаги сиёсатида ва тарихий ҳудудларга даъволарида кўзга ташланади.
Иқтисодий ва демографик таъсир: Россия ҳукуматининг қишлоқ хўжалиги ва ишчи кучи учун Марказий Осиё мигрантларига эҳтиёжи бор, лекин мигрантларга нисбатан миллатчилик кайфиятлари кучаймоқда.
Сиёсий миллатчилик: Россияда айрим сиёсий кучлар ва ташкилотлар миллатчилик ғояларини илгари сурмоқда, улар мигрантларга ва бошқа миллатларга нисбатан адоватли муносабатни шакллантирмоқда.
3. Халқаро майдонда миллатчилик
Геосиёсий мақсадлар: Россия ўз сиёсатини "руслар ҳуқуқини ҳимоя қилиш" ёки "тарихий адолатни тиклаш" шиорлари билан оқлайди. Бу Қрим аннексияси ёки Украинадаги сиёсий уринишларда намоён бўлган.
"Рус дунёси" концепцияси: Россия ўзига чегарадош давлатлардаги рус тилида сўзлашувчи аҳоли манфаатларини ҳимоя қилишни ўз сиёсий стратегик мақсадига айлантирган.
4. Оқибатлар
Миллатчилик сиёсати Россия ичкарисида миллатлараро зиддиятларни келтириб чиқариши мумкин.
Россиянинг қўшни давлатлар билан муносабатлари ёмонлашишига олиб келади.
Миллатчилик сиёсатининг кучайиши халқаро санкциялар, изоляция ва иқтисодий муаммоларни янада оғирлаштириши мумкин.
Миллатчилик сиёсатининг тараққиёти ва оқибатлари Россиянинг ички ва ташқи сиёсий йўналишига боғлиқ бўлиб, бунинг узоқ муддатли таъсири салбий бўлиши эҳтимоли юқори.
Россия пропагандаси миллатчилик сиёсатини амалга оширишда муҳим роль ўйнайди. Бу жараён бир неча йўналишда амалга оширилади:
Медиа воситалари орқали таъсир
- Давлат назоратидаги оммавий ахборот воситалари: Россияда телевидение, радио ва интернет орқали миллатчилик ғояларини тарғиб қилиш кучайтирилган.
- "Россия дунёси", "Тарихий адолат", "Ғарб душманлиги" каби тушунчалар кенг тарқатилмоқда.
- Миллий қадриятлар, рус тили ва православ динининг устуворлиги тарғиб қилинади.
- Дезинформация: Ёлғон ахборот тарқатиш орқали ташқи ва ички душманлар образи яратилади. Бу миллатчилик кайфиятларини кучайтириш учун хизмат қилади.
Тарихий нарративларни ўзлаштириш
- Тарихни қайта ёзиш: Россия ўзининг тарихий ҳаракатларини оқлаб, "империянинг қайта тикланиши" ғоясини қўллаб-қувватлайди. Қрим аннексияси ва Украина билан можарода бу сиёсат аниқ кўринади.
- Тарихий қаҳрамонлар ва рамзлар: Миллий рамзлар ва тарихий шахслар орқали миллатчилик ғояларини халқ орасида мустаҳкамлашга ҳаракат қилинади.
Ташқи пропаганда
- Қўшни давлатлардаги таъсир: Россия ўз манфаатларини қўллаб-қувватлаш учун қўшни давлатлардаги рус тилида сўзлашувчи аҳолига пропаганда олиб боради. Уларга "рус маданияти ва манфаатларини ҳимоя қилиш" шиорлари билан мурожаат қилади.
- Интернет ва ижтимоий тармоқлар: Россия тролллари ва ботлари ижтимоий тармоқларда миллатчилик ғояларини тарқатиб, ёлғон ахборот ёрдамида жамоатчилик фикрига таъсир ўтказади.
Миллатчиликни мустаҳкамловчи механизмлар
- Ички душманларни яратиш: Пропаганда кўпинча мигрантлар, бошқа миллатлар ва турли этник гуруҳларни ички муаммолар учун айблашга қаратилган.
- "Биз ва улар" концепцияси: Россия ўзини "ғарбнинг қурбони" ёки "дунёнинг маданий маркази" сифатида кўрсатишга ҳаракат қилади. Бу ички аҳолининг миллатчилик ҳиссини кучайтиради.
Ижтимоий ва сиёсий оқибатлар
- Миллатчилик пропагандаси орқали жамиятда миллий бирликни оширишга уриниш, аммо бу миллий озчиликлар ва қўшни мамлакатлар билан зиддиятларни кучайтириши мумкин.
- Халқаро майдонда Россиянинг изоляцияга тушиши ва обрўсининг пасайиши.
Россия пропагандаси миллатчилик сиёсатининг асосий двигатели бўлиб, бу жараён орқали Россия аҳолисининг сиёсий ва миллий кайфиятлари шакллантирилади. Бу сиёсат ички бирликни таъминлашга хизмат қилаётган бўлса-да, узоқ муддатли перспективаларда турли зиддиятларни келтириб чиқаради.
Рус пропагандасининг Ўзбекистондаги таъсири
- Тарихий алоқалар: Ўзбекистоннинг собиқ СССР таркибида бўлганлиги рус тили ва маданиятининг ҳалигача таъсирли бўлиб қолишига олиб келган. Бу ҳолат рус пропагандасини ёйиш учун қулай шароит яратади.
- Медиа воситалари: Россия телевидениеси, радиоси ва интернет платформалари Ўзбекистонда кенг тарқалган. Россиянинг давлат назоратидаги каналлари (масалан, RT, Sputnik) орқали Ўзбекистон аҳолисига маълум бир нарративларни етказишга ҳаракат қилинади.
- "Рус дунёси" ғояси: Россия ўзини Марказий Осиёдаги барқарорликни таъминловчи куч сифатида кўрсатади.
- Совет ностальгияси: СССР давридаги иқтисодий ва маданий "ўзгаришларни" идеаллаштириш орқали Россиянинг қонунийлигини қўллаб-қувватлаш.
Рус пропагандаси йўналишлари
- Рус тили ва маданиятини ҳимоя қилиш: Россия рус тилида сўзлашувчи аҳолининг ҳуқуқларини ҳимоя қилишни ёки уни кенг тарқатишни устувор мақсад қилади.
- Иқтисодий алоқалар: Россия Ўзбекистоннинг асосий иқтисодий ҳамкорларидан бири бўлганлиги сабабли, ўзининг иқтисодий кучини "дўстона" ва "ўзаро манфаатли" алоқалар орқали кўрсатишга ҳаракат қилади.
- Миграция сиёсати: Россиядаги ўзбек мигрантлари ҳақидаги пропаганда орқали Россиянинг ўзбеклар учун муҳим бўлган мамлакат эканлиги доимий равишда қайд этилади.
Ўзбекистоннинг рус пропагандасига муносабати
- Мустақил сиёсат: Ўзбекистон ўзининг ташқи ва ички сиёсатини мустақил олиб боришга ҳаракат қилмоқда. Россия пропагандасининг таъсирини чеклаш учун давлат ўз маданиятини, тилини ва миллий қадриятларини ривожлантиришни рағбатлантирмоқда.
- Оммавий ахборот воситалари: Ўзбекистондаги давлат ва хусусий медиа каналлари Россиянинг медиаси билан рақобат қилади. Миллий контентни кўпайтириш, ўз тили ва қадриятларини ёритишга ҳаракат қилинмоқда.
- Маълумотни фильтрлаш: Ўзбекистон айрим ҳолларда Россиянинг баъзи нарративларига қарши ёки уларни четлаб ўтишга ҳаракат қилади. Масалан, Украина билан можарога нисбатан нейтрал позиция сақланмоқда.
Ижтимоий оқибатлар
- Миллий идентификацияга таъсир: Рус пропагандаси айрим ҳолларда ўзбек маданияти ва миллий ўзлигини соя остида қолдириши мумкин.
- Ёшлар ва мигрантлар: Россияда ишловчи ўзбек мигрантлари рус пропагандасининг асосий аудиторияларидан бирига айланмоқда. Бу уларнинг дунёқарашини ва ўз жамиятига бўлган муносабатини шакллантириши мумкин.
- Тарихий муносабатлар: СССР ҳақидаги рус пропагандаси миллий тарихга салбий таъсир кўрсатиб, аҳоли орасида турли қарашларни келтириб чиқаради.
Рус пропагандасини чеклаш йўллари
- Миллий медиани ривожлантириш: Ўзбек тилидаги миллий телеканаллар, интернет платформалари ва ижтимоий тармоқлар орқали аҳолига маълумот бериш сифатини ошириш керак.
- Аниқ сиёсий позиция: Давлат ташқи сиёсатда ўзининг манфаатларини очиқроқ ифода этиши керак.
- Ёшларнинг билим ва саводхонлигини ошириш: Пропагандага чалинишни камайтириш учун аҳолининг таҳлилий тафаккурини ривожлантириш муҳим.
Рус пропагандаси Ўзбекистонда муайян даражада таъсирга эга бўлса-да, мамлакат ўзининг мустақиллиги ва миллий қадриятларини сақлашга интилади. Бу жараёнда миллий медиа, таълим ва сиёсий фаолият муҳим роль ўйнайди.
Рус пропагандасининг тарқалишида айрим "эшак сотқинлар" (яъни ўз манфаатлари учун миллий манфаатларини сотадиган шахслар)нинг роли муҳим бўлиши мумкин. Бундай шахслар кўпинча турли йўналишларда иш олиб боришади ва уларнинг фаолияти бир нечта сабабларга боғлиқ бўлади. Бу жараёнда қуйидагиларни қайд этиш мумкин:
1. Сиёсий ва иқтисодий манфаатдорлик
- Сиёсий манфаатлар: Айрим муллалар Россия билан яқин алоқалар ўрнатиш орқали ўз сиёсий мавқеини мустаҳкамлашга ҳаракат қилади. Улар рус пропагандаси ғояларини оммалаштиришда восита бўлиши мумкин.
- Молиявий ёрдам: Россия кўпинча ўз манфаатларини тарғиб қилиш учун молиявий кўмак бериши мумкин. Бундай ҳолларда шахслар ёки ташкилотлар ўша ёрдам эвазига рус ғояларини тарғиб қилади.
2. Медиа воситалари орқали таъсир
- Маҳаллий медиа воситалари: Айрим маҳаллий журналистлар, эшак-блогерлар ва медиа ташкилотлари Россиядан моддий ёки маънавий қўллаб-қувватлаш олиб, рус пропагандасига хизмат қилади.
- Интернет ва ижтимоий тармоқлар: Ижтимоий тармоқлардаги айрим шахслар ёки гуруҳлар рус пропагандаси материалларини тарғиб қилиш учун ишлайди.
3. Маълумотни манипуляция қилиш
- Совет ностальгияси: Ўтмишга бўлган ностальгиядан фойдаланиб, айрим шахслар СССР даврини идеаллаштириш ва рус маданиятини ҳимоя қилиш ғоясини илгари суришади.
- Тарихий ҳақиқатни бузиш: Тарихий воқеаларни манипуляция қилиш орқали рус пропагандасига мос нарративлар яратилади.
- Диндорлар орасида Россия Учинчи Рим деган черков доктринасини илгари суриш
- Рубл обрўсинини тарғиб қилишни қора халққа сингдириш
4. Мигрантлар воситасида таъсир
- Россиядаги ўзбек мигрантлари айрим ҳолларда рус пропагандаси учун қулай аҳоли қатламига айланади. Уларга таъсир ўтказиш учун айрим шахслар ёки гуруҳлар Россия манфаатларини тарғиб қилиб, уларни мафкуравий жиҳатдан йўналтириши мумкин. Россия ЛГБТ(Ғарбга) қарши, Путин Ғарб билан жиҳод қилмоқда, унинг армиясига қўшилиб дажжол билан урушиш кераке, бла-бла-бла-бла-бла-бла
5. Миллий манфаатларнинг сотилиши
- Миллий қадриятларни ҳимоя қилиш ўрнига шахсий манфаатларни устун қўйиш, бу шахсларни рус пропагандасининг асосий "қўғирчоғи"га айлантиради.
- Бундай шахслар Россиянинг ғояларини ҳимоя қилиш орқали миллий суверенитет ва мустақилликка салбий таъсир кўрсатади.
6. Қандай қилиб бунга қарши курашиш мумкин?
- Миллий онгни ошириш: Ахборот саводхонлигини ошириш ва аҳолини миллий қадриятларга содиқ бўлишга чақириш.
- Медиа назоратини кучайтириш: Маҳаллий медиа контентнинг сифатини ошириш ва ташқи таъсирларни чеклаш.
- Шаффофликни таъминлаш: Сиёсий ва иқтисодий жараёнларни очиқ қилиш орқали бундай шахсларнинг таъсирини камайтириш.
"Эшак сотқинлар" рус пропагандасининг тарқалишида жиддий роль ўйнаши мумкин. Улар орқали рус ғоялари жамиятга сингдирилади, бу эса миллий манфаатлар ва суверенитетга таҳдид туғдиради. Уларга қарши курашиш учун жамиятда онглиликни ошириш ва давлат сиёсатида шаффофликни таъминлаш муҳим аҳамиятга эга.
Давлат бундай эшакларни қўллаши ҳам Россиянинг таъсирининг кўламини очиб беради...
Абу Муслим
