Бу мақолалар силсиласида биз исломий сулолалар, империялар ва халифатларни бошқарган энг машҳур аёллар билан таништирамиз. Иккинчи ҳикояда биз Деҳли султонатига саёҳат қиламиз.
Деҳли султонатининг бошланиши
Деҳли султонатининг асосчиси Қутб уд-Дин Айбек жанубий Қозоғистонда туғилган, мамлук қўмондони ва собиқ қул бўлиб, тахтда атиги тўрт йил ҳукмронлик қилган. У 1211 йилда қўнғиз ўйини пайтида отдан йиқилиб вафот этди. Унинг ўғли Арам-шоҳ бир неча ой тахтда қолди ва шу йили янги ҳукмдор бўлган Шамс уд-Дин Илтутмишнинг буйруғи билан қатл қилинди.
Шамс уд-Дин Илтутмиш: буюк ҳукмдор
Шамс уд-Дин Илтутмиш Деҳли султонатини 25 йил бошқарган. У Афғонистон ва Покистон сарҳадларидан то Бенгалия бўғозигача ҳудудларни ўз ичига олган султонат ҳокимлигини кенгайтирган ва Ғингизхон қўшинларининг юришларини қайтара олган мард қўмондон сифатида танилган. 1229 йилда Бағдоддаги Аббосий халифаси томонидан унга шарафли кафтан ва унвон берилган.
Розия Султон: қизидан кўра сўнгги умид
Илтутмишнинг ўғиллари Рукн уд-Дин Фируз ва Баҳром ҳукмронлик учун ноқобил эдилар. Буни англаган Илтутмиш ноодатий қарор қабул қилиб, ўзининг катта қизи Розияни ворис қилиб тайинлади. XVI аср тарихчиси Фириштанинг ёзишича, Розия давлат ишларига қизиққан ва отаси уни бу борада қўллаб-қувватлаган.
Розиянинг ҳукмронлиги отасининг нафақат эътиқодини, балки унинг кучли салоҳиятини ҳам намоён қилди. Унинг тахтга ўтириши билан бирга жуда катта қаршилик пайдо бўлди.
Султонийнинг мустаҳкамлиги ва адолати
Илтутмишнинг фарзанди сифатида Розия халқ олдидаги масъулиятни ҳис қилган:
- Адолатли ҳукмдор сифатида таниқли бўлган.
- Аёл бўлишига қарамай, ҳарбийлар бошлиғи сифатида қўшинларига етакчилик қилган.
- Унинг даврида султонат тинч ва тараққиётга эришган.
Розия-султон тўлиқ ҳокимликни қўлга олган ва эркак ҳукмдорларга хос кийиниб, юришларда юзини ёпмаган. Ибн Баттута уни қўлида камон билан от чопаётган ҳолда тасвирлаган.
Йаққол қаршилик ва фитналар
Розиянинг амирларни четга суриб, ўз назоратдаги амир-аҳур лавозимига эфиоп қули Жамол уд-Дин Йакутни тайинлаши тўлқинларни кучайтирди. Бу мансаб султонга яқин бўлиш имконини бергани учун тўнтаришга сабаб бўлди.
1240 йилда амирлар Розияни Бхатиндада қўлга олиб, унинг ғояларига қаршилик кўрсатди. Амирлар ўрнига унинг акаси Баҳромни тахтга ўтқаздилар.
Розиянинг фожиали ўлими
Фириштанинг ёзишича, Розия ва унинг турмуш ўртоғи Алтуния қўшин тўплаб Деҳлига қайтишга уринишган, аммо мағлуб бўлишган ва 1240 йилда қатл қилинганлар.
Бироқ Ибн Баттута Розиянинг ўлими ҳақида бошқача ёзади. Унга кўра, Розия мағлуб бўлиб, очликдан бир деҳқоннинг ёрдам сўраган ва деҳқон унинг кийимидаги тошлар туфайли уни ўлдирган.
Розия Султоннинг мероси
Розия Султон ўз замонасида адолат, жасорат ва ҳукмронликни аёл сифатида ҳам муваффақиятли намоён этган ягона ҳукмдор эди. Унинг номини тарих ҳеч қачон унутган эмас. Ҳатто ҳозир ҳам у ҳақида шеърлар ёзилади, пьесалар ва фильмлар суратга олинади.
Абу Муслим
