Ал-Малик аз-Захир Рукниддин Бейбарс ал-Бундуқдарий (араб. الملك الظاهر ركن الدين بيبرس البندقداري; 1223 йил — 1277 йил 1 июль, Дамашқ) — Баҳрийлар сулоласидан Миср ва Суриянинг мамлук султони (1260-1277). Эрон илхонлиги ва Ғарб салибчиларнинг тажовузини қайтаришда энг муҳим муваффақиятлар Абул-Футуҳ (أبو الفتوح), яъги «Ғалабалар отаси» лақабини олган, Яқин Шарқнинг атоқли қўмондони Султон Бейбарс даврида эришилган. Бейбарс I номи билан ҳам танилган.
Бейбарс тахтда 17 йил (1260 йилдан 1277 йилгача) ўтирди. У Мисрни қудратли давлатга айлантириш учун кўп иш қилди. Каналлар ва кемасозлик заводлари, мамлакат чегараларида ҳарбий истеҳкомлар, Қоҳирада сарой ва масжидлар қурилди, ҳунармандчилик, қишлоқ хўжалиги, илм-фан, савдо, санъат ривожланди. Фаластин ва Сурияда Эроннинг мўғул илхонларига ва европалик салибчиларга қарши муваффақиятли урушлари билан танилган.
Тўлиқ исми: ал-Малик аз-Зоҳир Рукн ад-Дуния ва-д-дин Бейбарс ал-Бундуқдорий ас-Солиҳ. Бейбарснинг келиб чиқиши ҳақида турли фикрлар мавжуд.
Умумий қабул қилинган вариантга кўра, Бейбарс Дашти-Қипчоқда, Эдил (Волга) ва Ёйиқ (Урал) дарёлари оралиғида туғилган. 14-аср мисрлик тарихчиси ал-Айний "Иқд ал-Жуман фи тарихи аҳл аз-азман" ("Замон аҳолиси ҳақида марварид маржон") асарида шундай хабар беради: "Бейбарс ибн Абдуллоҳ, келиб чиқиши бўйича қипчоқ".
Ан-Нувайрийнинг ёзишича, Бейбарс туркийлардан, қипчоқ эди. Айрим манбаларда унинг тўқсоба, қипчоқ, дўртўба уруғларидан эканлиги ҳақида ҳам маълумотлар бор.
Маълумки, Ибн Восил (1207-1297), Ибн Шаддод (1217-1285), Ибн Абд аз-Зоҳир (1223-1293), Бейбарс ал-Мансурий (ваф. 1325), ан-Нувайрий (ваф. 1331), Ибн ад-Давадарий (14-асрнинг биринчи ярми), Ибн Тағриберди (туғ.1311), ал-Макризий (1356-1441), ал-Юниний (14-аср), ал-Айний (1361-1451), Ибн Ияс (1448-1524) ва бошқалар ўз асарларини мамлуклар тарихига, хусусан, Султон Бейбарс ҳукмронлик даврига бағишлаганлар.
Араб ёзувчиси ал-Айнийнинг маълумотларига таянган ҳолда С. А. Аманжолов Бейбарс қипчоқларнинг бржўғли (бурджоглу, буржўғли) уруғидан келиб чиққан, деб ҳисоблайди. Б. Б. Ирмуханов қозоқларнинг берш уруғи буржўғли уруғининг давомчиси бўлиши мумкин деб ҳисоблайди.
В. В. Ушницкий Бейбарснинг келиб чиқишини кимакларнинг бир қисмига айланган Марказий Осиё татарлари билан боғлайди.
Қримда кенг тарқалган фикрга кўра, Қрим даштлари Султоннинг туғилган жойи бўлган. Ҳар ҳолда, маълумки, Султон бўлганидан кейин Бейбарс Қримнинг Солхат шаҳрига бой совғалар юборган, у ерда унинг буйруғи билан масжид қурилган. Қримдаги бу энг қадимги масжиднинг харобалари, қадим замонлардан бери Бейбарс масжиди деб номланган, эски Қрим шаҳрида шу кунгача сақланиб қолган. Маҳаллий афсонада айтилишича, Султон шу тарзда ватанида ўз хотирасини абадийлаштирган.
Мамлук
Ёшлигида Бейбарс мўғуллар томонидан асир олинган. У Дамашқ савдогари ал-Имад ад-Даигга 800 дирҳамга қулликка сотилган. Савдогар қулнинг кўзида оқ доғни пайқаб, битимни бекор қилди, лекин уни Мамлук амири Ала ад-Дин Айтегин (Айдакин) ал-Бундуқдор сотиб олди. Йигит Бейбарс ал-Бундуқдорий деб номлана бошлади.
Барча сотиб олинган қуллар сингари, Нилдаги Рода оролига ўқитиш учун юборилган, Бейбарс ажойиб ҳарбий қобилиятларни намойиш этди. Айтегин ал-Бундуқдор ҳукмдорга ёқмай қолиб, мамлукларини йўқотгач, Бейбарсни Айюбий Миср султони Солиҳ Айюб Ибн Муҳаммад пайқаб қолди ва унинг шахсий гвардияси бўлинмаларидан бирининг қўмондони бўлди.
Бейбарс 1250 йилда ал-Мансур ва Фарискур жангида Айюбийлар армиясининг қўмондони сифатида биринчи ҳарбий ютуқларига эришди. Салиб юришининг етакчиси, Франция қироли Людовик IX асир олинди ва кейинчалик катта тўлов эвазига озод қилинди. Мисрнинг янги султони ал-Муаззам Туроншоҳ ўзининг менсимаслик муносабати билан мамлукларни унга қарши қўйди. Бейбарс бошчилигидаги бир гуруҳ мамлук амирлари ўзларининг ҳарбий кучларини ҳис қилиб, ўша йилнинг 2 майида Туроншоҳни ўлдирдилар. Султон Ас-Солиҳнинг беваси Айюба Шажар ад-Дурр ва унинг эри бўлган Мамлук Ойбек тахтга кўтарилди.
Суриялик Айюбий Ан-Носир Салоҳиддин Юсуф II, Салоҳиддиннинг невараси, Мисрни забт этиш ва Ойбекни ағдаришга аскар юборди, лекин улар дастлаб ҳарбий қўмондон Оқтой томонидан (Бейбарс унинг атрофидагилардан саналарди), ва кейин Ойбекнинг ўзи томонидан мағлуб этилди.
1253 йилда юқори ва ўрта Мисрда жиддий қўзғолонлар бўлиб ўтди ва Амир Оқтай томонидан бостирилди. Сурия ҳукмдори Ан-Носир Юсуф устидан қозонилган ғалаба ва қўзғолонлар бостирилгандан сўнг, мамлуклар орасида Оқтайнинг обрўси сезиларли даражада ошди ва у Ойбек ҳокимиятига таҳдид сола бошлади.
1255 йил кузида амир Оқтойнинг таъсири кучайишидан қўрқиб, Султон Ойбек ва амир Кутуз уни ўлдиришди. Бейбарс, Калаун ва Оқтойга яқин бўлган бошқа мамлуклар уларни худди шу тақдир кутаётганидан қўрқиб, Сурияга қочиб кетишди. Бейбарс 1259 йил 12 ноябрда Кутуз тахтга ўтиргунига қадар маҳаллий ҳукмдор Ан-Носир Салоҳиддин Юсуфа хизматида бўлди. Кутуз, Бейбарс ва бошқа мамлукларни қайтиш хавфсизлигига ишонтирди ва Бейбарс Мисрга қайтиб келди. Кутуз ярашиш мақсадида Калюб шаҳрини атрофи билан, шунингдек Ливия чўлидаги воҳалар билан Бейбарсга ажратди.
Айн Жалут жанги
1260 йил ўрталарида Эрон илхонининг элчихонаси Хулагу Хон таслим бўлишни талаб қилиб Қоҳирага келди. Эрон Исмоилийларининг қаршилигини бузган (1256), Аббосийлар халифалигини вайрон қилган (1258), Сурияни (1259-1260) босиб олган мўғул қўшини деярли Миср чегараларига этди.
Бироқ, Хулагу ва армиянинг асосий қисми мўғул империясининг буюк хони Мункэнинг ўлими ҳақида билиб, шарққа чекинишга мажбур бўлишди ва Кит Буга қўмондонлиги остида фақат нисбатан кичик корпус Фаластинда қолди. Кутуз Бейбарс ташаббуси билан мўғул элчиларини қатл қилди, натижада уруш муқаррар бўлиб қолди. Тез орада Кутуз ва Бейбарс Қоҳирадан йўлга чиқиб, Қуддус қироллигини кесиб ўтдилар ва салибчилар пойтахти акр яқинида лагер қурдилар ва у ерда уч кун дам олдилар ва захираларни тўлдирдилар. Бейбарс Акрни қўлга олишни хоҳлади, аммо Кутуз иттифоқчисига ҳужум қилишдан бош тортди.
1260 йил 3 сентябрда Назарет яқинидаги Айн Жалутда иккита қўшин тўқнашди. Сохта чекиниш билан Бейбарс Кит-Буғани пистирмага тортди, у ерда мамлуклар унга уч томондан ҳужум қилишди. Мўғул қўшини мағлубиятга учради ва мўғул қўмондони Кит-Буға мамлуклар томонидан асирга олинди ва қатл этилди. Левантдаги мўғулларнинг ҳужуми тўхтатилди ва мамлуклар Сурияда мустаҳкам ўрнашдилар.
Мўғулларни мағлуб етиб, Бейбарс Ҳалаб шаҳрини ўз назорати остига олишга умид қилди, аммо Султон Кутуз бошқача қарор қилди. Қасос олишга интилган Бейбарс бошқа амирлар билан тил бириктирди. Қоҳирага қайтаётганда, ов пайтида у Кутузга яқинлашди ва ундан совға сифатида қўлга олинган мўғул қизини сўради. Миср султони рози бўлди ва Бейбарс унинг қўлини ўпиш учун яқинлашди. Ушбу шартли белгига кўра, мамлуклар Кутузга ташланди ва Бейбарс унинг бўйнига қилич билан урди (1260 йил 24 октябрь). Натижада Султон Кутуз суиқасд пайтида ҳалок бўлди.
Амирлар Бейбарсни Султон деб эълон қилишди ва 1260 йил охирида Кутуз қотили Қоҳирага тантанали равишда қадам қўйди. Мисрнинг янги ҳукмдори бўлган Бейбарс ўзининг собиқ хўжайини Айтегин ал-Бундуқдарийни кўтариб, Дамашқни унинг бошқарувига берди.
Миср султони
Миср мамлук султони Бейбарс ҳукмронлигининг дастлабки йилларида ташқи сиёсатининг асосий вазифаси Айн Жалут ва Хомсдаги мағлубиятларга қарамай (1260 йил 11 декабрь) мамлакат хавфсизлигига таҳдид солиши мумкин бўлган мўғуллар ва уларнинг иттифоқчиларига қарши коалиция тузиш эди. У Салжуқий Рум Султонлиги ва Грузия қиролликлари билан дипломатик алоқалар ўрнатди, шунингдек, 1262 йилда билан яқинда лотин империясини вайрон қилган Византия императори Михаил III Палеолог билан Миср савдо кемаларининг Қора денгизга бепул кириши тўғрисида шартнома тузди.
Бейбарс Сицилия қироли Манфред Гогенштауфен ва Шарқдаги гибеллин партияси билан дўстона муносабатларни сақлаб қолди. Аммо у Олтин Ўрда ҳукмдори Берке Хон тимсолида илхон Хулагу билан яхши муносабатда бўлмаган ҳолда, илхон армиясини Кавказдаги ҳарбий ҳаракатлар билан боғлаши мумкин бўлган энг қимматли иттифоқчини топди.
1262 йилда Султон Бейбарс Хон Беркега алан савдогари билан Исломни қабул қилишни таклиф қилган хат юборди. Бундан ташқари, Олтин Ўрда италиялик савдогарлар орқали Мисрга катта миқдордаги қулларни (сакалиба) етказиб берди ва шу билан мамлукларнинг ҳарбий кастасини мустаҳкамлади.
Бейбарс Сурияга алоҳида эътибор қаратди ва у ерда кўплаб шаҳарларни, шу жумладан Ҳалабни бўйсундирди. 261 йил 17 январ куни Айтегин ал-Бундуқдорий бошчилиги остида Бейбарс қўшинлари Айн Жалутдан кўп ўтмасдан Султон Кутуз Дамашқ бошқарувчиси (ноиби) этиб тайинлаган ва Бейбарс ҳокимиятга келганидан кейин ўзини мустақил ҳукмдор деб эълон қилган мамлук Санжар ал-Ҳалабийни ағдаришди.
Иорданияда ал-Карак асосий қалъасига эгалик қилган айюбий амир ал-Муғис Умар 1263 йилда Бейбарс томонидан мўғуллар билан алоқада бўлганликда айбланиб, ағдарилган. У ал-Каракни мустаҳкамлашни, мўғуллар томонидан вайрон қилинган Сурия қалъаларини тиклашни, янги арсеналларни яратишни, ҳарбий ва юк кемаларини қуришни буюрди.
Бейбарс 1261 йил июнида Бағдод халифаси Аз-Зоҳир Биамриллаҳ (1225-1226) ўғли деб тан олинган ал-Мустансирни Қоҳирада халифа деб эълон қилиш орқали мусулмон дунёсидаги ҳокимиятини мустаҳкамлади. Энди Миср султони ислом жангчиси сифатида Левант христиан давлатларига — Қуддус Қироллигига, Антиохия князлигига ва Киликия арман давлатига қарши мунтазам равишда ҳужум қилиши мумкин эди.
Фатҳлар
1262 йилда мамлукларнинг қуролли гуруҳлари Антиохия шаҳри атрофини вайрон қилишди. Бу Миср армиясининг Фаластиндаги йиллик юришларининг бошланиши эди.
1263 йилда Миср қўшинлари Султон Бейбарснинг шахсий қўмондонлиги остида Акра, Тир ва Триполи вилоятларини вайрон қилди.
Бунга жавобан салибчилар 1264 йилда Аскалон ва Бетсан атрофига бостириб киришди. Шу билан бирга, Киликия арман давлати ва мўғуллар қўшинлари Сурия ҳудудига бостириб киришди, аммо Бейбарс томонидан қайтарилди.
1265 йил баҳори Султон Бейбарснинг христиан қалъаларини забт этишдаги биринчи йирик ютуқлари вақти эди. Аввал Бира қўлга олинди, кейин беш кунлик қамалдан кейин Кейсария қўлга киритилди.
Худди шу 1265 йилнинг апрель ойида госпитальер-рицарлар Арсуф қалъаси қулади. Бироқ, тамплиерларнинг Атлет қалъасини қамал қилиш муваффақиятсиз тугади ва мамлук армияси Мисрга қайтди.
1266 йил 7 июль куни Султон Бейбарс тамплиерлар рицарлик орденининг таянчи, Қуддус Қироллиги пойтахти Акра шаҳрига кириш йўлини тўсиб турган Сафед қалъасига ҳужум қилди. Қалъани қамал қилишга 13 ва 19 июл кунлари икки уринишдан сўнг Бейбарс қалъа қамалини бекор қилишга қарор қилади ва барча маҳаллий ҳимоячиларнинг ҳаётини сақлаб қолишга ваъда берди. Қалъанинг гарнизони «эрий» бошлади. Июль ойининг охирига келиб рицарлар Бейбарс билан музокараларга киришдилар. Уларга эркинлик бериш султоннинг ваъдасига жавобан тамплиерлар қалъани топширишди (25 июль), лекин барчаси қатл қилинди.
Худди шу йили Мамлуклар Библ шаҳри ва Торон қалъасини эгаллаб олишди. Қуддус Қироллиги ва Кипр Қироллиги аскарлари Тивериадага қарши ҳужум қилишга уринишди, аммо Акра яқинидаги Кареблиэ жангида мағлуб бўлишди ва 500 кишини йўқотиб, чекинишди. Султон Бейбарс Дамашққа етиб келди ва Киликия қироли Хетум I га мўғуллар ёрдамида арманлар томонидан босиб олинган бир неча чегара қалъаларини қайтаришни талаби билан элчилар юборди. Форс илхон Абака қалъаларнинг топширилишини Киликия арман давлатининг Мисрга бўйсуниши деб ҳисоблашидан қўрқиб, қирол рад жавобини берди. Султон Бейбарс Ҳалабга кўчиб ўтди ва у ердан амирлар Иззаддин Иган ва Калаун қўмондонлиги остида арманларга қарши қўшин юборди. Хетум мўғулларга ёрдам сўраб шошилди, унинг ўғиллари Левон ва Торос мамлукларга қарши чиқишди.
1266 йил 24 августда Арман армияси Миср султони армияси томонидан Мари жангида мағлубиятга учради, шаҳзода Торос ўлдирилди ва шаҳзода Левон асир олинди. Мамлуклар мамлакатни Аданагача вайрон қилишди, пойтахт Сисга ўт қўйишди ва кўплаб одамларни асирга олишди.
1267 йилда Миср султони Бейбарс I асосан Сафед истеҳкомларини тиклаш ва мустаҳкамлаш билан шуғулланган. Бейбарс салибчиларнинг қирғоқ шаҳарлари ва қалъаларини йўқ қилишни хоҳлаганидек, мамлакат ичидаги мудофаа позицияларини мустаҳкамлашни мақсад қилган. Миср султони Сафеддан Тир порт шаҳрига муваффақиятли рейд бошлади, унинг давомида у маҳаллий ерларни вайрон қилди, кўплаб асирларни қўлга киритди ва уларнинг калласини олишни буюрди. Христианлар орасида бу йил Миср ва Суриянинг мамлук султони Акрани эгаллаб олишга уриниши билан ёдда қолди.
1268 йил Султон Бейбарс учун айниқса муваффақиятли бўлди. 7 март куни у Яффа шаҳрини олди, кейин ўн кунлик қамалдан сўнг тамплиерларнинг Босфор қалъасини забт этди. Май ойи бошида Миср султонининг қўшинлари Триполи атрофини вайрон қилди ва кейин кутилмаганда Антиохия шаҳрига йўл олди. 1268 йил 14 майда Антиохия рицарлари мамлуклар томонидан шаҳар деворлари остида мағлуб этилди ва қамал бошланди. Ҳимоячилар ўзларининг князи Боэмунд VI Чиройли ёрдамга келишига ишониб, шаҳарни таслим қилишдан бош тортдилар. Аммо Боэмунд VI Чиройлига шаҳардаги ҳақиқий вазият ҳақида атайлаб нотўғри маълумот берилагнди, бу Султон Бейбарснинг Триполи графи Боэмундга ёзган қуйидаги мактубидан келиб чиқади ("...ушбу хатдан сўнг биз томонимиздан сенга нотўғри маълумот берилганлиги ҳақида шикоят қилиш учун ҳеч қандай сабаб бўлмайди..."). Боэмунднинг ўзи пойтахти қамал қилинганлигини билмай, Триполи шаҳрида қолди.
Икки кундан кейин Бейбарс шаҳарни қўлга киритди ва 18 май куни мамлуклар Антиохия қалъасини эгаллаб олишди. Христиан аҳолисининг бир қисми қиличдан ўтказилди, бошқаси қулликка сотилди, шаҳарнинг ўзи вайрон қилинди. Қўлга олинган ўлжа шунчалик катта эдики, пул косаларда ўлчанган ва қулларга деярли текинга бериб юборилган — бир йигитнинг нархи 12 дирҳам, қизнинг нархи 5 дирҳам эди. Антиохияда қўлга олинган князь флотидан галералар Оронт этагидаги порт Сувайдияга юборилди. Князь Боэмундга истеҳзоли мактубида Султон Бейбарс ўз ютуқларини тасвирлаб, қўшимча қилди:
«Ушбу мактубда сен учун соғлиғинг яхши эканлиги ва Худо сенга узоқ умр бергани ҳақида хушхабар бор, чунки сен ҳозир Антиохияда эмассан, балки бошқа жойдасан. Агар бундай бўлмаганида, сен ҳозир ўлик, асирга олинган, яраланган ёки ёмон муносабат қилинган бўлар эдинг. Ҳаётни сақлаб қолиш -тириклар ўлим олдида бундан хурсанд бўлишади... ушбу хатдан сўнг биз томонимиздан сенга нотўғри маълумот берилганлиги ҳақида шикоят қилиш учун ҳеч қандай сабаб бўлмайди ва бу хат жўнатилганидан сўнг, бошқа бировдан нима бўлганини айтиб беришини сўраш ортиқчадир».
Жавоб мактубида граф Боэмунд Триполида тузилган тинчликни сўради, бунда Султон Бейбарснинг ўзи ўз элчиси ниқоби остида шаҳарга кириб, мудофаани разведка қилганди. Кейинчалик Дамашққа Бейбарс ҳузурига келган Акра элчихонаси билан ўн йил давомида тинчлик ўрнатилди. Антиохия шимолидаги Баграс қалъасини ҳимоя қила олмаган тамплиерлар уни бузиб ташлади. Улар Рош де Русселни ҳам тарк этишга мажбур бўлишди.
1268 йил Гуго III де Лузиньян Қуддус қиролига айланди. Келгусида, 1269 йил у мамлуклар флотининг Кипр оролига ҳужумини қайтарди, бунга жавобан Эроннинг мўғул ҳукмдори Абака-хон билан Озарбайжон туфайли низолашган Олтин Ўрда хони Мангу-Темурни қўллаб-қувватлаган султон Бейбарс Шомдаги Каран қалъасини қўлга киритди ва Кипр қиролига қўпол ва жанговар руҳда мактуб юборди.
1270 йилда Султон Бейбарс I Франция қироли Людовик IX босқинини кутган ҳолда Мисрни мустаҳкамлади, аммо мақсади Ҳафсидлар сулоласи ҳукмронлик қилган Тунис халифалиги бўлган Саккизинчи салиб юриши муваффақиятсиз якунланди.
1271 йилда Султон Бейбарс Тевтон орденининг буюк магистри қароргоҳи бўлган Монфорт қалъасини олишга муваффақ бўлди, бу лавозимни ўша пайтда таниқли рицар Анно фон Зангерсхаузен эгаллаганди.
Худди шу 1271 йил 8 апрелда Крак дес Чевалиерс қалъаси ҳам Бейбарс қамалига тушди. Қалъанинг ўзи алдаш йўли билан қўлга олинди; унинг ҳимоячилари Триполининг келишган графи Богемонддан хат олдилар, унда ёрдам келмаслиги ва қалъадан таслим бўлиш сўралганлиги, ҳимоячилар буни қилишди. Шу билан бирга, 1272 йилда Эдвард I номи билан Англия қироли бўлган Плантагенет сулоласининг вакили шаҳзода Эдвард ўзининг Муқаддас черковида ўз раҳбарлигида ташкил этилган ҳарбий юриш пайтида Яқин Шарқдаги насронийларнинг аҳволини яхшилашга ҳаракат қилди, лекин у Султон Бейбарснинг буйруғи билан деярли суиқасд қурбони бўлди.
Худди шу 1271 йил 8 апрелда Крак-де-Шевалье қалъаси ҳам Бейбарс қамали остида қулади. Қалъанинг ўзи алдаш йўли билан қўлга олинди; унинг ҳимоячилари Триполи графи Боэмунддан хат олдилар, унда ёрдам келмаслиги ва қалъадан таслим бўлиш сўралган ва ҳимоячилар шундай қилишди ҳам. Шу билан бирга, 1272 йилда Эдуард I номи билан Англия қироли бўлган Плантагенет сулоласининг вакили шаҳзода Эдуард ўз раҳбарлигида Муқаддас ерга ташкил этилган ҳарбий юриш пайтида Яқин Шарқдаги насронийларнинг аҳволини яхшилашга ҳаракат қилди, лекин у Султон Бейбарснинг буйруғи билан суиқасд қурбони бўлишига сал қолди. Шундай қилиб, Шимолий Сурия насронийлар томонидан бой берилди.
1273 йилда Бейбарс I Суриянинг тоғли ҳудудларидаги ассасинларнинг охирги бошпанасини вайрон қилди, гарчи ассасинларнинг ўзи йўқ қилинмаган ва уларнинг баъзилари ҳатто султоннинг хизматига кирган бўлса-да. Шу билан бирга, ўша йили мамлуклар қўшини Евфрат дарёси бўйлаб муваффақиятли юриш пайтида Эрон Хулагулар илхонлигига ҳужум қилди.
1274-1275 йилларда мамлуклар мўғулларнинг вассаллари бўлган Кичик Осиёдаги салжуқий князликларига қарши бир қанча муваффақиятли юришлар уюштирдилар ва қайтишда Арманистон Киликия қироллигини таладилар. Сис ва Масис шаҳарларига ўт қўйилди.
Мамлуклар Сурия шимолида ҳарбий амалиётлар олиб боришган бир пайтда, Мисрнинг жанубий чегаралари Нубия қироллиги ҳукмдори Донгола Давид томонидан ҳалокатли рейдларга дучор бўлган. У ҳатто 1264 йилда Нубияга жорий қилинган мамлукларга тўланадиган ўлпон тўлашдан бош тортди. Бироқ, 1276 йилда мамлуклар қўшини Донголага муваффақиятли бостириб кирди ва ҳатто шоҳ Довудни қўлга олди. Нубия яна мамлуклар султонлигига қарам бўлиб қолди.
Бейбарс I Элбистон жангида хулагуийлар ва уларнинг иттифоқчилари – Грузия шоҳлари ва Рум салжуқий султонлари қўшини устидан ғалаба қозонишга муваффақ бўлгач, 1277 йил 1 июлда вафот этди. Бейбарс Сурия айюбийларининг бошлиғи Хама амирини ўлдирмоқчи бўлиб, зиёфат чоғида унга косада заҳарланган қимиз узатган, деган тахминлар бор. Аммо хавфни сезиб қолган амир, султон тескари қараган айтда секингина косаларни алмаштиради. Бейбарс заҳарланган ичимликни ичиб, 13 кундан кейин даҳшатли азобда вафот этади. Бошқа бир тахминга кўра, Бейбарс ўз душманини заҳарлаганидан сўнг, косада заҳар йўқлигини кўрсатмоқчи бўлиб, уни ювмасдан ўзи учун шароб қуйиб юборган ва бу унинг ўлимига сабаб бўлган.
Авлодлари
Бейбарснинг уч ўғли (Саид Беркехон, Саламиш, Масуд Хадар) ва етти қизи бор эди. Саламишнинг онаси, Ибн Иёснинг фикрича, бадавий эди.
Адабиётларда Саиднинг онаси ҳақида у Олтин Ўрда хони Беркенинг қизи бўлиб, ўғли Бейбарс айнан унинг шарафига шундай аталган, деган нотўғри фикр бор. Бироқ араб манбаларида (Ибн Тагриберди, Ибн Иёс) Бейбарснинг хотини айюбийлар султони ас-Солиҳ Айюб томонидан Мисрга таклиф қилинган хоразмликларнинг етакчиларидан бири Ҳусамиддин Беркехон ибн Даулетхон ал-Хоразмийнинг қизи эканлиги тўғридан-тўғри кўрсатилган. Ибн Шаддоднинг қўшимча қилишича, Бейбарснинг биринчи ўғли ҳижрий 658 йил / милодий 1260 йил бошларида туғилган, яъни, бу Бейбарс султон бўлишидан ва жўчий Берке билан дипломатик алоқалар ўрнатилишидан олдин содир бўлган.
Абу Муслим тайёрлади
