Бутун бошли қўшинни мағлуб этган оддий бир чўпон
Милоддан аввалги 7-асрда шарқда, Сирдарёнинг қуйи оқимида яшовчи скиф доираси қабилалари келажакдаги Форс давлатининг асоси бўлган Мидияга ҳужум қилди. Бу саклар қабиласи эди. Милоддан аввалги 530 йилда Кир II қўшинлари Тўмарис бошчилигидаги массагетлар билан бўлган жангда мағлубиятга учради. Форслар кўчманчиларни бу шармандали мағлубиятлари учун кечирмадилар ва милоддан аввалги 520 йилда Доро I ниҳоят кўчманчиларнинг қаршилигини синдириш учун сакларга қарши юриш қилишга қарор қилади.
Доро I сакларга қарши 700 минг жангчи тўплади. Бу унинг нияти нафақат сакларни забт этишни, балки бошқа мақсадларни ҳам кўзлаганлигини кўрсатади. Сакларни забт этиб, у шарқий қариндошларининг ёрдамисиз форсларга бўйсуниши мумкин бўлган Қора денгиз скифларининг мавқеини заифлаштирган бўларди. Қора денгиз минтақасини эгаллаб олган Доро юнон шаҳар-давлатларига қарши муваффақиятли юришни бошлаши мумкин эди.
Бу вақтда саклар мамлакатида ягона ҳукумат мавжуд эмасди. Кўп сонли сак қабилалари ҳудудлар ва яйловлар учун курашиб, доимий равишда бир-бирларига ҳужум қилишган. Улар орасида қабила бошлиғи Скунха ҳам бор эди, унинг ўғли Широқ саклар орасида энг яхши жангчилардан бири эди. Аммо Широқ тинч ҳаёт тарзини олиб боришни ва қўй боқишни, оиласи билан муҳаббат ва бахтда яшашни афзал кўрди. Аммо кунларнинг бирида Широқ қабиласига Дорога сотилган қўшни саклар ҳужум қилади. Жанг пайтида Широқнинг хотини ҳалок бўлди, ўзи эса яраланди. У узоқ даштга йўл олди ва у ерда севгилисини дафн этиб, етти кун аза тутди. Еттинчи куни у сотқин саклар ва форслардан ўч олишга қасам ичди.
У қабилага қайтиб, саклар сардорлари Умар, Тамир ва Сакесфарлар йиғилган кенгашга келди. Улар мудофаа режасини муҳокама қилишди. Широқ ўз режасини таклиф қилди. У шундай деди: "Биз ҳозир кимсасиз ва сувсиз чўлнинг чеккасидамиз. Ортимиздан Доро ўз қўшини билан келади. Агар форсларни ўзига жалб қилиб, уларни чўлнинг ўртасига олиб борилса, форслар ўлишади. Инсонга ҳаёт бир марта берилади, барибир бир кун келиб ўлим келади. Шундай экан, авлодлар ўз она юрти, халқи учун жон фидо қилган инсон сифатида эслаб қолишлари учун ўлган маъқул эмасми!"У ғамхўрлик қилишни сўраган ягона нарса - болалари эди.
Шундан сўнг Широқ бутун юзини тилиб, қулоқлари ва бурнини кесиб ташлади ва Форслар лагерига йўл олди. Уни Доронинг олдига олиб келишганда, у нима учун ўз халқига хиёнат қилаётганини сўради, Широқ шундай жавоб берди: "Қаранг, улар менга нима қилишди! Мен улардан қасос олишим керак! Мен сизларни айланма йўлда олиб бораман ва скиф қўшинининг орқа томонига олиб бораман. Шундай қилиб, мени таҳқирлаганим учун улардан ўч оламан!”
Форслар Широққа ишонишди. У фақат етти кунлик овқат олиш кераклигини айтди. Широқ уларни сувсиз чўлга етаклади. Кўплаб форслар саёҳат пайтида ташналик ва иссиқликдан вафот этдилар. Широқ уларга ўз қўшинларини воҳаларга олиб боришга ваъда берди, лекин қўшинлар юришда ва чўлга чуқурроқ боришда давом этдилар, узоқ кутилган сув эса йўқ эди. Шунда форс қўмондони Ранасбат Широқни ўлдирмоқчи бўлиб, унинг бўғзига қилич тиради. Широқ "Бу ғалаба!" деб хитоб қилди ва ҳалок бўлди.
Форс қўшинлари саҳродан катта йўқотишлар билан чиқди. Шоҳ Доро I нинг ўзи тирик қолди, аммо саклар ерларини тарк этишни буюрди. Кейинчалик у Осиё ва Европанинг бошқа халқлари устидан кўплаб ғалабаларни қўлга киритди, аммо саклар форс ўқларидан узоқда қолишди.
Широқнинг хотираси, унинг халқига бўлган буюк садоқати минг йиллар давомида ўтказиб келинган ва бугунги кунда ҳам Ўрта Осиё халқларининг эртак ва қўшиқларида куйланади.
Абу Муслим тайёрлади
