Милоддан аввалги 524 йилда Миср чўлларида 50 минг кишилик форс қўшинининг йўқ бўлиб кетиши антик даврдан бери энг ёрқин тарихий сирлардан бири бўлиб келган. Голландиялик профессор бу ечимни топганига ишонади.
Қадимги тарихчи Геродот Форс қироли Камбис II нинг Мисрга бостириб киришини тасвирлаб, изсиз ғойиб бўлган 50 000 кишилик қўшин даҳшатли қум бўрони қурбони бўлганлигини ёзган. Бу фантастик тушунтириш ўшандан бери тарихчилар ва археологлар ўртасида доимий қизғин мунозара мавзуси бўлиб келган.
19-асрдан бери кўпчилик ғойиб бўлган Форс армиясининг изларини қидирди - ҳаваскор ҳам, профессионал археологлар ҳам. Қум қатламлари остида қуролланган форс жангчиларининг мумияланган қолдиқлари топилиши кутилган эди. Бироқ, тадқиқот шуни кўрсатадики, қум бўрони бутун бир армия у ёқда турсин, ҳатто бир одамни ҳам ўлдиришга қодир эмас.
Олаф Капер содир бўлган воқеани бутунлай бошқача изоҳлади. Унинг фикрича, қўшин саҳрода йўқолиб қолмади, балки душманлар томонидан йўқ қилинган.
Менинг маълумотларимга кўра, Форс қўшини мисрликларнинг исёнкор раҳбари, бўлажак фиръавн Петубаста III нинг қўшинлари жойлашган Дахла воҳаси томон ҳаракатланаётган эди. Петубаст пистирма қўйиб, Камбис қўшинларини мағлуб этди. Бу ғалаба унга Мисрнинг катта қисмини форс босқинчиларидан озод қилиш ва кейин Мемфисда тож кийиш имкониятини берди.
Камбис қўшинининг тақдири номаълумлигича қолгани, эҳтимол, икки йилдан сўнг Миср қўзғолонини ўт ва қилич билан бостирган Доро I нинг хизматларидир. Доро ўзидан олдинги ҳукмдорнинг шармандали мағлубиятини яширишни истаб, 50 минг кишилик қўшиннинг йўқ бўлиб кетишини табиий сабаблар билан изоҳлади.
Тарих шу қадар муваффақиятли ўзгартирилдики, тасвирланган воқеалардан 75 йил ўтгач, Геродотнинг қум бўрони туфайли Форс армиясининг ўлими ҳақидаги афсонани ёзишдан бошқа иложи қолмади.
Каперт ўз кашфиётини тасодифан қилди. Сўнгги 10 йил давомида у Дакҳла воҳасида археологик ишлар билан шуғулланган. Бу йил у қадимги маъбаднинг тошларига ўйилган Фиръавн Петубаста III унвонларининг тўлиқ рўйхатини очишга муваффақ бўлди.
Археолог форслар ҳукмронлиги даврининг бошида воҳада қудратли қалъа бўлганлигини исботлай олган. Петубаст ҳақида ҳақидаги кам маълумотни, топилган археологик артефактлар ва Геродот тарихини жамлаган голланд олими қадимий сирнинг ишончли изоҳини илгари сурди.
