Ало ад-Дин Муҳаммад II (1169–1220) — Хоразмшоҳлар сулоласининг йирик ҳукмдори бўлиб, 1200 йилдан 1220 йилгача Хоразмда ҳукмронлик қилган. У Хоразмшоҳ Текешнинг кичик ўғли эди ва ундан улкан империяни, Гургандж пойтахти билан бирга мерос қилиб олган.
Ижтимоий келиб чиқиши ва салтанати
Муҳаммад II ҳақида ёзган тарихчиларнинг маълумотларига кўра, у ўзини турк деб ҳисоблаган ва араб тилида яхши сўзлаша олмаганини таъкидлаган. Айрим манбаларга кўра, у оғузларнинг бегдили уруғидан чиққан. Турк ва форс тарихчилари Ануштегин сулоласи ҳақида турли фикрларни билдирган бўлиб, унинг чигил, қипчоқ ёки уйғур қабилаларига мансублиги ҳақида баҳслар мавжуд.
Муҳаммад II ўз ҳукмронлигини Гурийлар билан урушдан бошлади. Гурийлар Хоразмнинг бир қатор стратегик шаҳарларини, жумладан, Марв, Нишопур ва бошқа ҳудудларни босиб олди. Муҳаммад II уларни қўшин билан қайтаришга ҳаракат қилди, аммо бир неча шиддатли жанглардан сўнг Гурийлар билан сулҳ тузишга мажбур бўлди. Кейинчалик Шихоб ад-Диннинг ўлдирилиши билан бу хавф йўқолди.
Қарахитойлар ва Ислом ғалабаси
Гурийларга қарши ғалабадан сўнг, Муҳаммад II Қарахитойларга қарши курашни бошлади. У 1210 йилда Сырдарё бўйидаги Иламш майдонида Қарахитойлар устидан ғалаба қозонди. Бу ғалаба мусулмон оламида Исломнинг "кофирлар" устидан қозонган зафари сифатида қабул қилинди. Муҳаммад II “Искандар Соний” (иккинчи Искандар) ва “Султон Санжар” унвонлари билан шарафлантирилди.
Мўғуллар билан тўқнашув
1218 йилда Чингизхон Хоразмга савдо алоқаларини ўрнатиш учун элчи жўнатди. Аммо Муҳаммаднинг вакили Иналчук Қайирхон элчиларни қатл қилди. Бунинг натижасида 1219 йилда Чингизхон Хоразмга юриш бошлади. Мўғул қўшинлари Хоразмнинг асосий шаҳарларини босиб олди ва уларни вайрон қилди. Муҳаммад II армиясини шаҳарлар ва қалъаларга тарқатиб, ўзини ҳимоя қилишга ҳаракат қилди, аммо бу сиёсат унинг салтанатини сақлаб қолишга имкон бермади.
Сўнгги кунлари ва ўлими
Муҳаммад II 1220 йилда ҳукмронлигини йўқотиб, Мозандаронга чекинишга мажбур бўлди. У ерда Абескун оролига бориб паноҳ топди, аммо у ерда пневмония касаллигидан вафот этди. Рашид-ад-Диннинг маълумотларига кўра, Муҳаммад II вафотидан аввал ўғли Жалолиддин Манкбурнини ўз меросхўри деб эълон қилган.
Оиласи ва авлоди
Муҳаммад IIнинг бир неча хотини ва фарзандлари бўлган. Унинг бир нечта ўғиллари давлат ҳудудларида бошқарувчи этиб тайинланган. Аммо мўғуллар томонидан унинг кичик ўғиллари қатл этилган, хотинлари ва қизлари эса асир олиниб, Чингизхоннинг қўмондонларига тақдим қилинган.
Муҳаммад II Хоразмнинг энг шонли ҳукмдорларидан бири бўлиб, унинг даврида Хоразм қудратли давлатга айланган, аммо унинг мўғуллар билан урушдаги сиёсий ва ҳарбий хатолари давлатнинг ҳалокатга юз тутишига сабаб бўлган. Минглаб мусулмонлар ўлдирилишига сабабчи бўлган. Ватани учун жанг майдонида курашмай қочган жойида шамоллаб ўлиб кетди....
Абу Муслим
