Агар Библияга ишонилса, подшоҳ Сулаймон (алайҳиссалом) шубҳасиз беқиёс бой бўлган. Учинчи Подшоҳлар китобида шундай дейилади: «Сулаймон (алайҳиссалом)га ҳар йили келиб турадиган олтиннинг оғирлиги олти юз олтмиш олти талант эди...» Турли хил қимматбаҳо металллар, тошлар ва бошқа нафис ҳамда нодир буюмлар ҳақидаги тавсифлардан маълум бўладики, Сулаймон (алайҳиссалом) уларни олис юртлардан олиб келтирган. Миср барельефида Сулаймон ибодатхонаси ва саройидан Саво маликаси Билқиснинг ўринбосари, Миср фиръавни Тутмос III томонидан ўғирлаб олинган беқиёс хазиналар акс эттирилган.
Ҳозирги ҳисоб-китобларга кўра, ушбу хазиналарнинг катта қисми, Учинчи Подшоҳлар китобида ва солнома ёзувларида келтирилган рўйхатларга мувофиқ, мис ёки бронзадан ясалган бўлган. Негев чўлида кенг кўламда мис қазиб олиш ишлари олиб борилган, ва яқинда у ердан топилган Тутмос III га тегишли Миср ёзуви шу жойда мана шу вақтда мис ишлаб чиқариш фаол бўлганини тасдиқлайди (Великовский томонидан қайта кўриб чиқилган хронологияга кўра).
Шунга қарамай, афсонавий конларнинг жойлашуви ҳали ҳам сирли қолмоқда. Библия баъзи қизиқарли, аммо жуда нозик йўл-йўриқларини беради. Унда икки жой номланади — Офир ва Фарсис. Офирдан олтин келган, Фарсис эса шу олтин ортидан юборилган кема билан боғланган. Учинчи Подшоҳлар китобида шундай дейилади: «...ва улар Офирга йўл олишди, у ердан тўрт юз йигирма талант олтин олиб келишди ва подшоҳ Сулаймон (алайҳиссалом)га олиб келишди». Офирдан олтин олиб келган кема Саво маликаси Билқис ташрифи пайтида яна тилга олинади; у «Офирдан кўп миқдорда қизил дарахт ва қимматбаҳо тошлар» олиб келган.
Шу тариқа, Библия Офир қаерда жойлашгани ҳақида аниқ маълумот бермайди, у фақат бундай жой борлигини тасдиқлайди. Фарсис билан боғлиқ матнлар аввал қарашда бироз фойдали кўринади, чунки айримларида Фарсисга йўл олган кемалар ҳақида, бошқаларида эса Фарсисдан келган кемалар ҳақида сўз боради. Учинчи Подшоҳлар китобидан маълум бўлишича, Сулаймон (алайҳиссалом) экспедицияларини Финикияликлар билан ҳамкорликда юборган, уларга Тир подшоҳи Ҳиром I ҳукмронлик қилган. Кемалар Қизил денгизнинг Ециони-Гавер портидан чиқиб кетган.
Инжилда айтилишича, Сулаймон (алайҳиссалом)нинг денгизда «...Фарсис кемаси Ҳиром кемаси билан бирга эди; ҳар уч йилда бир марта келиб турадиган Фарсис кемаси олтин, кумуш, фил суяги, маймунлар ва товусларни олиб келарди».
Аммо Фарсис қаерда эди? Ҳизқиёл ёзганки, финикияликлар у ерда кумуш, темир, дарахт ва қўрғошин савдоси билан шуғулланган. Сулаймон (алайҳиссалом)дан тахминан юз йил ўтиб, Исроил бойлиги анча камайганида, Яҳудо подшоҳи Ёшофот Ециони-Гавердан Офирга етиб боришга уриниб кўрган, аммо бўрон кемаларни портнинг ўзидаёқ йўқ қилган. Фарсис ҳақидаги яна бир библиявий маълумот Юнус пайғамбар китобига тегишли: у шу жойга қочишга уринган, аммо бу машҳур воқеа содир бўлган. Аммо у адашиб, ўша пайтдаги Оврупа денгизида жойлашган Йоппия портидан йўл ҳақи тўлаган. Шундай қилиб, учта тахмин пайдо бўлади:
1. «Фарсис» деб номланган бир нечта жойлар бўлган, (бошқа маънода «қайнатувчи завод» — яъни руда қазиб олиш ва қайта ишлаш манбалари), ва эҳтимол улардан товарлар ташиш учун махсус юк кемалари тури билан боғланган бўлиши мумкин.
2. Юсуф Флавий, милодий И асрда яшаган яҳудий тарихчиси, бу сўзни Рим даврида машҳур бўлган Тарсис порти билан бир деб ҳисоблайди. Унинг Сулаймон (алайҳиссалом) кемалари ҳақидаги фикри шундай: «...подшоҳнинг Тарсис денгизида кўплаб кемалари бор эди, у эса уларни энг олис юртлардан турли хил моллар олиб келишга буюрди». Бу биринчи назарияга зид келмайди, агар Сулаймон (алайҳиссалом)да Фарсис (ёки Тарсис) кемаси бўлиб, уни турли конлар ва заводларга юборган деб ҳисобласак.
3. Фарсис — бу Тартесс; у қадимги давлат бўлиб, ҳозирги Испаниядаги Кадис шаҳри яқинида жойлашган, ва қадимги юнонлар томонидан кумуш бойлик манбаи деб таърифланган. Маълумки, финикияликлар Испания билан савдо қилган ва кейинчалик у ерни мустамлака қилган, шунинг учун Тартесс Сулаймон (алайҳиссалом)га етказиб берилган минералларнинг манбаси бўлиши мумкин эди.
Бироқ бу уч назариянинг ҳеч бири етарлича ишончли эмас. Тарсис, шубҳасиз, Қора денгиз қирғоғидаги руда манбалари юбориладиган нуқта бўлиши мумкин эди, ва Тартесс ҳам ўз кумушини етказиб берган бўлиши мумкин. Лекин маймунлар, фил суяги, товуслар ва қора танли одамларчи? Испания ҳам, Тарсис ҳам бундай товарларнинг манбаи бўла олмас эди. Ва нега Сулаймон (алайҳиссалом) кемаларига ушбу жойларга бориб келиш учун бутун уч йил керак бўлган?
Фарсис сўзининг маъноси ноаниқ, ва агар у жой номи бўлса, эҳтимол у анча узоқда жойлашган, ва эҳтимол сўз бир жойни эмас, балки бир нечта жойларни англатган. Саудия Арабистонидаги Маҳд-ад-Заҳаб ҳудудида археологлар Сулаймон (алайҳиссалом) даврида фаол бўлган улкан олтин конини аниқлашган. Эҳтимол, шу жой Офир бўлган, ва у ерга «Фарсис кемаси Ҳиром кемаси билан» борарди.
Эндиликда, нодир товарларга келсак, Тартесс жойи эҳтимол Африка атрофида айланиб ўтиладиган хавфли денгиз сафарлари ва тахминан Америкага қадар бориладиган йўлларнинг бошланғич нуқтаси бўлган бўлиши мумкин. Қадимги юнон тарихчиси Геродот ҳикоясига кўра, тахминан милоддан аввалги 600 йилларда финикияликлар Қизил денгиздан жанубга чиқиб, Африканинг атрофини айланиб, Яқин Шарқга қайта келишга муваффақ бўлишган. Бу юзасидан қадимги тарихчиларда ҳеч қандай шубҳа бўлмаган. Уларнинг йўли Гибралтар бўғозидан, Тартесс яқинидан ўтган. Бундай сафарлар Сулаймон (алайҳиссалом) даврида ҳам амалга оширилган бўлиши мумкин, улар давомида кемалар маймунлар, фил суяги, товуслар ва қора танли одамлар билан бирга Тартесс кумушини ҳам олиб келишган. Шу тарзда бундай сафарлар, умуман, шу ном билан — «Фарсис сафарлари», ва бу сафарларда қатнашган кемалар тури эса «Фарсис кемалари» деб аталган бўлиши мумкин.
Бироқ бу ҳақда яна бир назария ҳам мавжуд — бу аввалги назарияга муқобил ёки уни тўлдирувчи сифатида қаралиши мумкин. Бир қатор далиллар шуни кўрсатадики, шу даврда Янги Дунё (Америка)га бошқа қитъалардан одамлар ташриф буюрган бўлиши мумкин. Уларнинг йўли аксинча — Ўрта Ер денгизидан Атлантика томон, Геркулис устунлари орқали бўлган бўлиши мумкин.
Сулаймон (алайҳиссалом)нинг афсонавий конлари қаерда жойлашгани борасида жуда кўп назариялар илгари сурилган. Қадимги денгизчиларнинг навигация имкониятлари ҳақидаги янги қарашлар, улар Марказий ёки Жанубий Америкада жойлашган бўлиши мумкин, деган тахминни катта эҳтимол билан илгари суриш имконини беради.
Абу Муслим тайёрлади
