ТУРКИСТОН
Туркистон Осиё васати ва ёинки Туронзаминдан иборат ва турк қавмининг мухталиф уруғлари ила маскун бўлуб, ҳол-ҳозирда Туркистони Русий ва Туркистони Чиний қисмлариға бўлунур. Туркистоннинг бир қисми Афғонистон ҳукуматининг тасарруфида бўлуб, Туркистон ёинки Чаҳор вилоят аталур. Қирғиз-Қозоқистон ва ёинки Арози саҳроия ҳам Туркистондан ҳисоб қилинодур. Аммо мунда ҳозирги тақсимоти сиёсияси юзасидан фақат Туркистони Русийни баён қилинадур.
Туркистон музофотининг ҳудуди ғарбан Баҳри Ҳазар (Каспий) денгизи, шимолан Урол ерлари ва Арал денгизи ва аксарият Туркистоннинг Қирғиз-Қозоқистон қитъаи васиъяси, шарқан Туркистон Чини, жанубан Афғонистон ва Эрон мамлакатлариға муттасилдур.
Бухоро ва Хива хонликлари ушбу ҳудудға дохил ва Туркистоннинг жанубий тарафинда воқеъ бўлуб, Бухоронинг ерлари Афғонистонға муттасилдур.
Туркистон вилоятлиғи облустларға бўлунуб, вилоятлар санжоқ уездлардан ташкил топилиб, баҳор вилоятға ҳарбий волий (военной губернотир) мансуб бўлуб, ва бутун Туркистон музофотини бир бош волий генерал-губернотир идора этиб, маркази ҳукумат Тошканд шаҳридур.
Туркистон музофотининг ҳозирги тақсимоти ушбудур:
Вилоят ва уезд ери
Мураббаъ чақирим
1902 йилдаги барча халқи
Закаспийский (Моваробаҳри ҳазар)
501 696
409 000
Ишқобод уезди
86 650
102 000
Красноводский
101 000
59 000
Манғишлоқ
160 254
67 000
Марв
110 795
131 000
Тажанд
33 997
50 000
1910 йилда
Самарқанд вилояти
81 891
900 202
Самарқанд санжоқи
17 060
362 217
Диззах
43 410
241 343
Каттақўрғон
4 994
135 567
Хўжанд
14 477
221 245
1904 йилда
Сирдарё вилояти
441 837
1 629 000
Тошканд уезди
48 090
492 000
Авлиёота
62 144
307 000
Ғаззолий
58 528
155 000
Оқ масжид (Серовский)
90 134
148 000
Чимкент
95 820
314 000
Амударё қитъаси
97 098
213 000
Фарғона вилояти
140 668
1 726 000
Марғилон санжоқи
14 069
359 000
Андижон
13 333
386 000
Хўқанд
13 110
402 000
Наманган
15 273
392 000
Ўш
24 880
174 000
Помир
60 000
2 700
Семиречинский (Еттисув вилояти)
228 966
1 090 000
Верний (Олмати уезди)
45 588
248 000
Жаркент
25 587
136 000
Лепсинский
43 876
200 000
Қапол
75 797
150 000
Пишпак
77 683
194 000
Пржевальский
40 435
163 000
Жами
1 395 057
5 604 362
Туркистонда халойиқдан юзда тўқсон бешдан зиёдаси мусулмон бўлуб, ҳар бир юз нафар одамдан тўрт нафар қадари насоро ва яҳудийдур.
Туркистон халқини(нг) юқоридаги адади оздур. Орий, 1897 йилинда Русия ҳукумати амри ила умуми таҳрири нуфус бўлуб эди. Аммо бир тарафдан, рўйхатчи мирзоларни(нг) танбаллиги, дигар тарафдан мусулмонларни «Русия ҳукумати аскар оладур» ёинки «Жон бошидан солиқ оқча оладур» деб ҳақиқий ададни кўрсатмаганлари сабабли ҳисобни натижаси оз зоҳир бўлгандур. Болодаги рақамға бир сулс ва ақлан бир рабъ яна қўшмоқ керакдур.
«Ойна» журнали, 1913 йил, 1-сон, 2—5-бетлар.
