Ҳирот – Афғонистоннинг шимолий-ғарбий қисида, Герируд дарёси водийсида жойлашган шаҳар. Мамлакатнинг учинчи йирик шаҳри. Ҳирот вилояти маркази.
Қадимда у Буюк Ипак йўлидаги карвон савдосининг муҳим маркази бўлган. Александр Македонский империясида Александрия Ариана деб номланган. Унда Жомий, Мирхонд, Ҳофизи Абру, Алишер Навоий, Камолиддин Беҳзод яшаб ижод этган. Шаҳарда жаҳон аҳамиятига эга тарихий ва меъморий ёдгорликлар сақланиб қолган. Алишер Навоий шаҳарнинг ташкил топишини Искандарга боғлайди
Иқтисодиёт
Ҳиротда 200 дан ортиқ фабрикалар мавжуд, фото панеллар ишлаб чиқариш йўлга қўйилган.
Демография
Ҳирот Афғонистондаги аҳоли сони бўйича учинчи шаҳар. Аҳолиси - 436300 киши (2012-2013 рўйхатга олиш маълумотлари); шаҳар аҳолиси кўп миллатли бўлиб, тожиклар бор, туркманлар, ўзбеклар, ҳазорийлар ва бошқа миллий озчиликлардан иборат.
Тарихи
Ҳирот ўрнида милоддан аввалги 500 йилдан бери қадимги форс шаҳри Артакона ёки Арея бўлган.
Милоддан аввалги 330 йилда Александр Македонский шаҳар қалъасига бостириб кирди. Шаҳар Александрия-Ариана деб номланади. Александр Македонский вафотидан кейин шаҳар доимий равишда Ўрта Осиёнинг қадимий ва ўрта аср давлатларининг бир қисми бўлган. Ҳирот сосонийлар даврида ва Араб халифалиги даврида муҳим шаҳар бўлган.
Сомонийлар даврида Ҳирот Хуросоннинг асосий шаҳарларидан бири бўлган. Афғонистон ҳудуди Форсга қўшилгандан сўнг, Ҳиротда нестория епископи кафедраси ташкил этилди. Бироқ, несториан литургияси фақат Сурия тилида олиб борилган. XII асрда якобийлар ҳам Ҳиротда миссионерлик фаолияти билан шуғулланган.
1221 йилда у мўғул қўшинлари томонидан босиб олинган ва кейин деярли ер билан битта қилиб вайрон этилган.
1236 йилда шаҳар қайта тикланди.
XIII—XIV асрларда Ҳирот тарихи Куртлар сулоласи билан боғлиқ. Мўғуллар томонидан Марв ва Балхнинг вайрон қилиниши туфайли Форсдан Ҳиндистон ва Хитойга савдо йўллари Ҳирот орқали ўтган.
XV асрда Темурийлар даврида Ҳирот ўзининг энг гуллаган даврига эришди. Ўша пайтда Ҳирот минтақанинг энг йирик савдо, ҳунармандчилик ва маданий марказига айланди, Ҳиндистон, Хитой, Россия ва бошқа мамлакатлар билан алоқада бўлди. Бу даврда шаҳар ва унинг атрофи муҳташам масжидлар, саройлар билан қурилган бўлиб, уларнинг баъзилари шу кунгача сақланиб қолган. Шоҳрух даврида Ҳирот Яқин Шарқнинг йирик шаҳарларидан бирига айланди.
1507 йилда Ҳирот Муҳаммад Шайбоний армияси томонидан босиб олинди.
1510 йилда Ҳирот ва Хуросон Сафавийлар ҳукмронлиги остига ўтди, аммо Шайбонийлар сулоласи ва Эрон ҳукмдорлари ўртасидаги урушлар 1597 йилгача давом этди. Хуросон аввалги аҳамиятини йўқотди ва Сафавийлар давлати вилоятининг чеккасига айланди, унга қарши шаҳар аҳолиси бир неча бор қўзғолон кўтарди, улардан бири 1716 йилда Ҳирот князлигининг шаклланиши билан якунланди. XVI асрнинг машҳур хаттоти Султон Муҳаммад Хандан бутун ҳаётини шаҳарда ўтказди.
1732 йилда Ҳирот Нодир Шоҳ томонидан қўлга олинди.
1747 йилда у Дуррания давлатининг бир қисмига айланди. Ҳирот ҳокими саройи Дуррани ва Қизилбаш зодагонларининг ёш ака-ука ва ўғилларидан иборат эди.
XIX аср бошларида Дуррания давлати қулаганидан кейин Ҳирот яна мустақил бўлди.
Россия томонидан қўллаб-қувватланган Эрон ва Буюк Британия томонидан қўллаб-қувватланган Афғонистон Ҳиротни эгаллаб олишга интилди. 1837 йилда Эрон шоҳи Муҳаммад қўшинлари Ҳиротни қамал қилдилар. Бу Англиянинг кескин норозилигига сабаб бўлди, у Эрон қўшинларини шаҳар князлиги ҳудудидан олиб чиқишни талаб қилди ва ўз флотини Форс кўрфазига киритди. 1841 йил март ойида Эрон қўшинлари олиб чиқилди. 1851 йилда Ҳирот ҳукмдори Ёрмуҳаммадхон вафот этди ва қўшни Қандаҳор ҳукмдорлари, Афғонистон амири, Эрон ва Англия шоҳи Ҳиротда ҳокимият учун курашдилар. 1855 йилда Қандаҳорнинг Афғонистонга қўшилиши муносабати билан Эрон қўшинлари уни Афғонистон томонидан босиб олинишидан ҳимоя қилиш баҳонасида яна Ҳиротга кўчиб ўтдилар, бу Англиянинг Эронга ҳужум қилиши учун баҳона бўлиб хизмат қилди. Шаҳарга Британия артиллерияси томонидан катта талофат етказилди.
1863 йилда Ҳирот ниҳоят Афғонистонга қўшилди.
1979 йил 15-20 март кунлари дивизия артиллерия полкининг қўмондони капитан Турон Исмоил томонидан тайёрланган пиёда дивизиясида қўзғолон кўтарилди (қўзғолон пайтида Афғонистон раҳбариятининг тўғридан-тўғри Совет ҳарбий аралашуви учун биринчи сўров қайд этилди). Биринчи марта барча Советларни йўқ қилишга чақириқлар пайдо бўлди. Ўлганлар орасида икки Совет фуқароси бор эди: ҳарбий маслаҳатчи майор Бизюков Николай Яковлевич (Афғонистонда вафот этган биринчи Совет ҳарбий хизматчиси) оломон томонидан бурда-бурда қилинган, Совет фуқароларининг уйларини қирғин қилишнинг бошида Богданов Юрий Борисович шафқатсизларча ўлдирилган. Исён ҳукумат қўшинлари томонидан бостирилган.
Диққатга сазовор жойлари
Ҳирот қалъаси. Энг қадимги бинолар Александр Македонский даврига тўғри келади. Қалъанинг кунгурадор деворлари мўғуллар томонидан вайрон қилинган ва XV асрда қайта қурилган; ўша вақтга хос бўлган кўк ғишт парчалари сақланиб қолган. 2011 йилда қайта таъмирланган бино Афғонистондаги тинч ҳаётнинг рамзига айланди.
Гавҳаршод мақбараси (XV асрнинг биринчи ярми).
Жомеъ масжиди (XVI аср).
Мусалла улуғвор ансамблининг бир қисми бўлган миноралар, 1885 йилда инглизлар томонидан вайрон қилинган.
Душманларнинг ҳукумат ва Совет қўшинларига қарши курашига бағишланган бир қатор тасвирий санъат асарларини ўз ичига олган ўлкашунослик музейи.
Абу Муслим тайёрлади
