Мусулмонларнинг Эронни фатҳ этиши, ёки Арабларнинг Эрон босқини, 632–654-йиллар оралиғида содир бўлган. Бу воқеалар натижасида Сосонийлар империяси қулади ва зардуштийлик дини инқирозга учради.
Бу даврда Эрон сиёсий, ижтимоий, иқтисодий ва ҳарбий бўҳронларга дуч келган эди. Бир вақтлар қудратли бўлган Сосонийлар империяси Византия империясига қарши узоқ йиллик урушлар ва ички сиёсий беқарорлик туфайли заифлашган эди. Бу вазият шах Хусрав IIнинг 628 йилда қатл этилиши ва кейинги тўрт йил ичида тахт учун ўнта номзод ўртасидаги курашлар билан янада оғирлашди.
Босқин ва урушлар
Араб мусулмонлари Рошидун халифалиги раҳбарлигида 633 йилда Сосонийлар ҳудудига биринчи бор ҳужум қилди. Халид ибн Валид Асористан (ҳозирги Ироқ) провинциясини босиб олди. Гарчи дастлаб Сосонийлар арабларга қарши муваффақиятли қарши ҳужумлар уюштирган бўлса-да, мусулмонлар 636 йилда Қодисия жангида Саъд ибн Аби Ваққос қўмондонлигида ҳал қилувчи ғалабага эришдилар. Бу ғалаба Сосонийларнинг Эроннинг ғарбий ҳудудлари устидаги назоратини йўқотишига олиб келди.
642 йилгача Загрос тоғлари Рошидун халифалиги ва Сосонийлар ўртасида чегара сифатида хизмат қилган. Аммо халифа Умар ибн Хаттоб томонидан тўлиқ босқин уюштирилиши буюрилди. Натижада 651 йилга келиб, Сосонийлар империяси тўлиқ фатҳ этилди.
Қаршилик ва исламлаштириш жараёни
Гарчи босқин тез содир бўлган бўлса-да, Эронда арабларга қарши кучли қаршиликлар кўрсатилди. 651 йилга келиб, Табористон ва Трансоксания каби баъзи ҳудудлардан ташқари, кўплаб шаҳарлар араблар назоратига ўтди. Бироқ, кўплаб шаҳарларда араб ҳокимлари ўлдирилди ёки гарнизонларга ҳужумлар қилинди. Аммо араблардан келган қўшимча қўшинлар бу исёнларни бостириб, Ислом назоратини ўрнатди.
Эрондаги исломлашув жараёни секин кечди ва асрлар давомида давом этди. Қатор минтақалардаги қаттиқ қаршиликларга қарамай, форс тили ва эрон маданияти сақланиб қолди. Ўрта асрларга келиб, Ислом Эронда асосий динга айланди.
Бу жараён Эроннинг тарихий, маданий ва диний қиёфасида чуқур ўзгаришларга сабаб бўлиб, кейинги асрларда Эрон Ислом оламининг асосий марказларидан бирига айланди.
Абу Муслим
