Тарихдан маълумки, илоҳий диний таълимотнинг асл маъноси унинг сохталаштирувчилари томонидан жуда кўп марта бузиб, нотўғри талқин қилиб келинган. Насронийлик тарихида инсоният учун энг фожиали ва аянчли давр ҳисобланган Салб юришлари бунга ёрқин мисол бўла олади.
ХI аср охирида Оврупо насронийлари Худонинг марҳаматига мушарраф бўлган Фаластинни «сақлаб қолиш» учун Салб юришлари ўтказишга қарор қилишди. Насоро динини «асраб қолиш» учун бутун Овруподан тўпланган қўшинлар қадамлари етган жойга даҳшат ва шафқатсизликни олиб бордилар. Мусулмонлар қўл остида бўлганида тинчлик ва мусулмонлар, яҳудийлар ва насронийларнинг аҳиллиги таянчи бўлган Қуддусни қўшинлар эгаллаб олгач, шаҳар даҳшатли ваҳшийлик ва қонхўрлик майдонига айланади. Салбчилар шаҳардаги мусулмон ва яҳудийларни аёвсиз қиличдан ўтказишди. Насроний тарихчиларидан бирининг ёзишича, «улар шаҳарда учратган барча арабларни ва туркларни... эркак ёки аёллигига қарамай ўлдиришди, ҳеч нарсани ҳисобга олмай, ёппасига қиришди».
Салбчилардан бири – Раймонд Агильскийнинг йилномасида мана бундай мазмундаги мақтанчоқлик билан ёзилган битиклар бор эди:
«Тасвирлашга лойиқ ажойиб воқеалар содир бўлди. Айрим одамларимиз – улар бизникиларнинг энг раҳмдиллари эди – душманларининг калласини сапчадек узишди. Одамларимизнинг бошқалари эса уларни найза билан тинчитишарди. Айримлари ғанимларини тириклай ўтга ташлашар, кейин узоқ қийнаб, секин ўлдиришар эди. Шаҳар кўчалари танадан узилган бош, қўл-оёқлар ғарамига тўлиб кетди. Шундай тўлдики, ана шу тана аъзолари ва каллаларга қоқилмасдан кўчадан юриш анча мушкул бўлиб қолди. Аммо буларнинг ҳаммаси Сулаймон подшо ибодатхонаси олдида содир бўлган воқеаларга солиштирганда ҳеч нарсага арзимай қолади. У ерда нима бўлгани қизиқтиряптими? Агар ростини айтадиган бўлсам, гапларимга ишонишингиз қийин. Гапнинг индаллосини айтсам, Сулаймон подшо ибодатхонаси олдида тўкилган қон дарёси одамларимизнинг тиззасидан юқорироққа чиқиб кетди».
Йилномалардаги маълумотларга қараганда, салбчиларнинг қўшинлари шаҳарда икки кун ичида 40 000 га яқин мусулмон ва яҳудийни ёвузларча қиймалаб ўлдирганлар. Салбчиларнинг ваҳшийлиги шу даражага бориб етдики, улар IV салб юриши пайтида ўз диндошларига қарашли Қустантания (Константипол) шаҳрини ҳам талон-тарож қилдилар. Улар шаҳар черковларига ички безак сифатида ишлатилган олтин зийнатларни, қимматбаҳо тошларни кўчириб олиб, ташиб кетишдан ҳам ҳазар қилмадилар.
Салбчиларнинг ваҳшийлиги насронийликнинг сиёсий доктринасига мутлақо зид эди. Инжил насронийликни инсониятга юборилган Илоҳий «муҳаббат ваҳийси» деб таълим беради. Пайғамбар Исо алайҳиссалом ўз эргашувчиларига шундай мурожаат қилган: «Душманларингизни севинглар... сизга жабр-зулм ўтказганларнинг ҳаққига ибодат қилинглар....» (Матто баён этган Инжил, 5/44). «Бир чаккангга урганга иккинчисини ҳам тут». (Луқо баён этган Инжил, 6/29). Янги аҳднинг ҳеч қайси ерида зулм ва зўравонлик қилишга ижозат берадиган амр-фармон йўқ, ҳатто бегуноҳ одамларни ўлдиришни оқлаш фикрининг ўзи ҳам йўқ. «Бегуноҳ ёш гўдакни ўлдириш» деган жумла фақат бир марта, яҳудий шоҳи Ироднинг пайғамбар Исони (с.а.в.) гўдаклигидаёқ ўлдиришга буюргани асносида тилга олинади.
У ҳолда нима сабабдан одамлар устидан ҳар қандай шаклдаги зўравонлик қилишни тақиқлаган муҳаббат динига эътиқод қилувчи насроний салбчилар бу қадар даҳшатли ваҳшийликни содир этдилар? Бунинг сабаби шундаки, ўз динларини гўё ҳимоя қилмоқчи бўлган салбчи жангчилар аслида бу дин ҳақида ҳеч нарса билмаганлар, Инжилни ҳеч қачон ўқимаганлар, насронийликнинг ахлоқий тамойиллари билан таниш бўлмаганлар, салбчиларнинг қўшинлари қаттиқ адаштирилган жоҳил ва нодон авомдан иборат эди. «Динни асраб қолиш учун» отилиб чиққан бир гуруҳ мунофиқлар Парвардигор номига қасам бердилар ва «Исо Масиҳ шунга буюрган» шиори остида нодон, жоҳил одамлар оммасини ваҳшийлик гирдобига улоқтирдилар. Ўзларининг ғаразли мақсадлари йўлида, алдов ва динга туҳмат билан одамларнинг ғоят кўп қисмини дин мутлақо тақиқлаган ҳаракатларни содир этишга ундадилар.
Шуни ҳам эслатиб ўтиш лозимки, анча юксак ривожланган жамоа ҳисобланган шарқий насронийлар ўзга диндагиларга тенглаб бўлмайдиган даражада адолат-инсоф билан муносабатда бўлганлар. Салбчилар келгунча ҳам ва салб юришлари тугагандан кейин ҳам, православ насронийлар мусулмонлар билан тинчлик ва тотувликда яшаганлар. Салб юришлари тарихига бағишланган Би-Би-Си телекомпанияси дастурларидан бирида тарихчи Терри Жонс шундай хулосага келадики, салбчиларнинг Яқин Шарқдан чиқиб кетиши билан «минтақадаги маданий ҳаёт қайта тикланди ва учала диннинг барча вакиллари Қуддусдаги тинч-осойишта ҳаётларига қайтдилар».
Салбчиларнинг қилмишлари битта умумий ҳолатни ойдинлаштиради: агар қандайдир бир ғоянинг издошлари маърифатдан йироқ бўлсалар, қалбларида иймон бўлмаса, Илоҳий дин томонидан буюрилган ахлоқ масалаларида нодонлик ва жоҳилликда юрган бўлсалар, ғоявий нуқтаи назардан баркамол бўлмасалар, у ҳолда уларнинг зўравонликка мойиллиги ҳаддан ташқари кучли бўлади. Ана шу қоида даҳрийлик мафкурасига ҳам бирдай тааллуқли. Дунёдаги барча коммунистик ҳаракатлар зўравонлик тарафдори бўлишган, лекин улар ичида энг қутургани ва инсонийлигини йўқотгани Камбоджадаги Қизил кхмерлар режими эди. Чунки коммунистик мафкура тарафдорларининг энг жоҳил, энг нодон, гумроҳ оммасидан ташкил топганди. “Душманингни ҳали совимаган юрагини суғуриб олиб есанггина уни мағлуб қиласан”, деган жоҳилона ақидага амал қилган қизил кхмерлар ўз халқлари бошига ваҳшиёна кулфатлар олиб келдилар.
Салбчиларнинг ваҳшийлиги
Фазилатли Фаластин ерларида уччала диний эътиқод вакиллари тўла тинчлик ва тотувликда яшаб турган бир пайтда Оврупо насронийларининг айрим диний ва сиёсий раҳбарлари Қуддус устига салбчилар юриши ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилдилар. 1095 йилнинг 25 ноябрида Клермондаги епископ бош бутхонасида Папа Урбан II насронийларни ҳарбий юриш қилиб, «Муқаддас заминни мусулмонлардан қутқаришга» чақирди. Оврупонинг барча бурчакларидан тўпланган насронийларнинг юз мингдан зиёдроқ қўшини асосан Шарқнинг беҳисоб бойликлари тамаъсида Фаластинга қараб йўл олди. Узоқ ва силла қуритар юришдан, қирғинбарот урушлар ва мусулмонларнинг шаҳарларини вайрон қилишдан сўнг салбчилар қўшини ниҳоят 1099 йили Қуддусга етиб борди. Беш ҳафтача давом этган қамалдан сўнг, шаҳар таслим бўлиб, салбчилар унга кириб бордилар ва тарихда ҳали кўз кўриб, қулоқ эшитмаган ваҳшийлик содир қилдилар. Шаҳарнинг барча мусулмонлари ва яҳудийлари қиличдан ўтказилди. Салбчилар севги ва раҳм-шафқат дини бўлган насронийликнинг барча ахлоқий амр-фармонларини топтаб ташладилар ва «дин ҳимояси учун кураш» номи билан ниқобланиб, очиқ-ойдин худонинг буйруқларига зид равишда террор уюштирдилар. Йиллар ўтиб салбчиларнинг жиноятлари ҳозирги замон насронийлари олий раҳбарлари ва жамоатчилиги томонидан эътироф этилди.
Салоҳиддин Айюбийнинг адолати
Салбчиларнинг ярим ёввойи лашкари сарҳадлари Фаластиндан Антиохия (ҳозирги Туркиянинг жанубий-шарқий қисмидаги Антиокия шаҳри)гача чўзилиб кетган Қуддус подшоҳлигини ташкил этиб, Қуддусни ўз пойтахтларига айлантирди. Бироқ муқаддас Фаластин ерларига даҳшат ва қайғу-алам олиб келган бебош салбчиларнинг ҳукмронлиги узоқ давом этиши мумкин эмас эди. Таниқли саркарда ва сиёсий арбоб, Қоҳира султони Салоҳиддин Айюбий Яқин Шарқдаги барча мусулмон амирликларини бирлаштириб, 1187 йил 3 июлда Жалила (Генисарет) кўлидан ғарброқдаги Хиттин қишлоғи яқинида бўлган жангда салбчиларнинг қўшинларига қақшатқич зарба берди. Жангдан сўнг салбчилар қўшинларининг икки бош қўмондони Рено Шатильонский ва қирол Ги Салоҳиддин Айюбийнинг ҳузурига олиб келинди. Суддан кейин мусулмонларни қийноққа солиш ва қирғин қилиш билан ёмон ном чиқарган Рено Шатильонскийни қатл қилишга қарор қилинди. Қирол Гини эса, айби бўлмаганлиги учун озод қилиб юбордилар. Фаластин одамлар орасидаги чинакам адолатли муносабатга яна бир карра гувоҳ бўлди.
Хиттиндаги жангдан сўнг Салоҳиддин Айюбий Қуддус шаҳрини салбчилар ҳукмронлигидан батамом озод қилди, айнан Меърож кечаси арафасида Фаластиннинг 88 йиллик истилосига нуқта қўйилди. Салбчиларнинг 88 йиллик ҳукмронлиги даврида шаҳарда қачонлардан бу±н яшаб келган барча мусулмонлар йўқ қилинган эди. Салоҳиддин қўшинлари шаҳарга кириб келгандан сўнг, унда қолган салбчилар ўзлари ҳам ана шундай қисматга дучор бўлишларини қўрқув билан кутдилар. Бироқ Салоҳиддин шаҳардаги биронта ҳам насронийга зарар етказмади. Бундан ташқари, у фақат ўзларини салбчилар қўшинига мансуб ҳисоблаган католик насронийларга шаҳарни тарк этишни буюрди. Православ насронийлар эса шаҳарда қолиб, ҳеч қандай жабр-зулм ва камситиш кўрмай, одатдагидай ҳа±т кечирдилар ва диний ибодатларини адо этдилар. Англиялик тарихчи Карен Армстронг мусулмонларнинг Қуддусдаги иккинчи ғалабасини шундай таърифлайди:
1187 йилнинг 2 октябрида Салоҳиддин ва унинг қўшинлари Қуддусга ғолибона кириб келишди ва энди шаҳар 800 йил мусулмонларники бўлиши керак эди. Салоҳиддин православ насронийларга ваъда берганидай, шаҳарда Ислом адолатининг юксак тамойилларини ўрнатди. Қуръонга итоатан у ҳеч кимга зулм ўтказмади, 1099 йилдан буён салбчилар томонидан шаҳарда қириб ташланган диндошларининг бегуноҳ ўлими учун қасос олмади. Биронта ҳам насроний қатл этилмади, улардан бирон кишига ҳам зулм қилинмади. Асир тушган салбчилар учун товон пули энг кам миқдорда белгиланди. Қуръон оятлари орқали буюрилганига кўра, оғир айби бўлмаган кўплаб салбчилар товон пулисиз озод қилиб юборилди. Салоҳиддиннинг иниси Одил ишлатиш учун ўзига 100 яқин асирни сўраб олган эди, аммо кейинчалик уларнинг оғир руҳий ҳолатдалигини кўргач, ҳеч қандай товонсиз барча ҳарбий асирларга жавоб бериб юборди. Айрим бой насронийлар шаҳардан кетишга қарор қилдилар. Улар барча бойликларини ўзлари билан олиб, шаҳарни ҳеч қандай тўсиқсиз тарк этдилар. Ваҳоланки, ана шу бойликлар барча асирларни сотиб олиб, озод қилишга етарли эди. Епископ Гераклиус ўзи учун 10 динор тўплаб, тўплаган ҳамма мол-мулкини аравага юклаб, шаҳарни хотиржам тарк этди.
Султон Салоҳиддин ва унинг қўл остидаги мусулмон қўшинлари насронийларга чинакам адолат ва раҳм-шафқат билан муносабатда бўлдилар, мағлубиятга учраган жангчиларга уларнинг салбчи саркардаларига қараганда ҳам кўпроқ адолат кўрсатдилар.
Фаластиннинг бошқа шаҳарлари ҳам салбчиларнинг ваҳшийлигига дучор бўлган эди. Халқ қаҳрамони сифатида талқин қилинадиган Англия тарихининг афсонавий шахси Ричард Шерюрак 1119 йилда III салб юришида ҳозирги Исроил ҳудудидаги Аккон (Акра) қалъасини қамал қилишда қатнашган. Қалъа таслим бўлгандан кейин, у товон тўлаш ва сулҳ таклифларининг биронтасига кўнмай, шаҳардаги деярли 3000 мусулмонни, аёллар ва болаларни ҳам қўшиб қатл қилишга буйруқ беради. Шаҳарни салбчилардан озод қилган мусулмон қўшинлари тинч аҳолининг ваҳшиёна қатл этилганлигини ўз кўзлари билан кўрдилар. Ҳаттоки қариндошлар ва яқинларидан жудолик алами ҳам мусулмонларга ғанимдан ўч олиб, зулм қилишга йўл қўймади. Чунки Парвардигор Қуръонда мусулмонларга шундай деб буюрган: «Эй мўминлар, бирон қавмни ёмон кўришингиз ҳаддингиздан ошишингизга тортмасин» (Моида, 2).
Мусулмонлар ҳеч қачон тинч аҳолига қарши ҳарбий куч ишлатмаганлар. Ҳаттоки мағлуб бўлган салбчиларнинг қўшинларига нисбатан ҳам жазо ва шафқатсизлик қўлланилмаган. Чунки Ислом зўравонлик, зиддиятлар, урушлар ва террорни таг-томири билан йўқотиш йўли ҳамда адолат, тинчлик, диний бағрикенглик ва фаровонлик кафолатидир.
Рус тилидан Аҳмад Муҳаммад Турсун таржимаси
