Аҳмад Ҳасан Зувайл 1946 йил 26 февралда Миср Араб Республикасининг Даманҳур шаҳрида оддий бир оилада дунёга келди.
Отаси Дасуқ шаҳридаги шифохонада техник кузатувчи вазифасида ишлар эди. У уч қиз ичида танҳо ўғилдир. Опа-сингиллари: Ҳоним, Сиҳам ва Ниъмалар.
Оила муҳити болакайни ёшлигиданоқ муваффақиятига ундар эди. У болалигида хонасининг эшигига “доктор Аҳмад Зувайл” деб ёзиб қўйган эди. У ёшлигига қарамай уй, манзил жиҳозлари устида тажриба олиб борар эди.
Аҳмад тўрт ёшга кирганида оиласи билан бирга Кафрушшайх вилоятига қарашли Дасуқ шаҳрига кўчиб ўтди. У ўша ерда вояга етиб, асосий таълимни мана шу шаҳарда олади.
Аҳмад Зувайл бошланғич таълимни Дасуқ шаҳрида ўтаб, бошланғич ва таянч босқичи дипломини “ан-Наҳза” номли мактабда қўлга киритди. Академик лицей дипломини эса “Дасуқ” мактабида қўлга киритди.
Умумий лицей дипломини қўлга киритгач, Искандария университетидаги илм-фан факултетига ўқишга кириб, у ерда 1967 йили химия соҳасида бакалаврлик имтиёзни қўлга киритди. Факултетда декан лавозимида ишлади. Сўнгра “ёруғлик илми” хусусида тадқиқот олиб бориб, магистр даражасига эга бўлди.
Доктор Аҳмад Зувайл амалий келажакдаги ишини 1966 йили Искандария шаҳридаги Shell номли ширкатда ишлашдан бошлади.
Америка Қўшма Штатлари стипендияси билан у ерга сафар қилиб, Пенсилвания университетида лазер илми бўйича докторлик диссертациясини ҳимоя қилди. Сўнгра, 1974-1976 йиллари Калифорниянинг Беркли университетида тадқиқотчи бўлиб ишлайди. Сўнгра Калтех технология институтига кўчиб ўтди. У Америкадаги энг катта ўқув даргоҳларидан биридир. 1982 йили Америка фуқаролигига қабул қилинди. Бу киши Калтех билим юрти ичида илмий мансабга кўтарилди. Охири бориб, мазкур даргоҳда химия фанидан “етакчи устоз” даражасига кўтарилди. Бу нарса Америка университетларининг энг олий илмий мансабидир.
1991 йили Аҳмад Зувайл химия бўйича нобел мукофотига сазовор бўлди. Бу билан у киши мусулмон ва араблар ичида химия бўйича биринчи нобел мукофотини қўлга киритган шахс бўлди. Бундан аввал Нажиб Маҳфуз адабиёт соҳасида, Муҳаммад Анвар Садат тинчлик бўйича нобел мукофотини қўлга киритишган эди.
Аҳмад Зувайл бир неча мансабларда ишлаб келган.
Масалан, Linus Pauling институтида химия моддасидан етакчи устоз лавозими.
Калифорниядаги технология институтида устоз вазифаси.
Атом илмлари лабараториясида директори лавозими.
Science ва Nature каби халқаро илмий журналларда Аҳмад Зувайлнинг 350 дан ортиқ илмий тадқиқотлари нашр этилди.
Американинг уйғонишига ҳисса қўшган машҳур шахслар ўрнидан жой эгаллади. Америкадаги лазерь олимларидан 29 тасининг ичида 18-ўринни эгаллади. Ушбу рўйхат ичида Альберт Эйнштейн ва Александр Грэхем Белллар бордир.
Аҳмад Зувайл фемтосекундлик спектроскопия (Femtosecond Spectroscopy) яъни, лазер ёрдамида ишлайдиган ғоятда тез тасвирга тушириш низомини ихтиро қилди. Фемтосекундда суратга тушириш дегани у - сониянинг минг миллиарддан бир улушича муддат, деганидир. Яъни 15та ноль бўлиб (10−15 ёки 0.000 000 000 000 001)дир.
Бу вақт бирлигининг бир секунддаги улуши бир секунднинг 32 миллион йилдаги улушига тенгдир.
Бу илмий кашфиёт молекулалар реаксиаси жараёнини нафақат кузатиш, балки исталган вақтда уларни ўзгартириш учун аралашиши имконини ҳам беради. Биз уч ўлчамли фазода молекулалар ва атомларнинг ҳаракат картасини тузамиз. Натижада уларни кўрибгина қолмай, балки ҳаракатларини кузатиш, ўзаро тортишиш қонунларини ўрганиш, молекулалар ва атомларнинг бир-бирига интилиши ва қочиши, қўшилиши ва бўлиниши қандай кечишини аниқлаш мумкин бўлади.
Янги асрнинг бу илмий мўжизасини оддий тирик тўқималардан азон муаммоларига қадар мураккаб моддаларнинг табиати ва қонуниятларини ўрганишга қаратилади. Буларнинг барчаси энг оддий зарраларни билиш ва тушунишни талаб қилади. Бу илм ҳосиласи пировард натижада инсониятга тирик организмдаги барча жараёнларни бошқариб турувчи инсон тўқималарини бошқаришни ўрганиш имкониятини беради. Олимлар тирик организмдаги жараёнларни ирсиятга мувофиқ ирсий белгиларни – хулқ атворини, турли наслий касалликларини келиб чиқиши даражасида ўрганиш имконига эга бўладилар. Ниҳоятда катта тезликда содир бўлаётган ибтидоий заррачаларнинг феъл-атвори, тузилиши, ҳалок бўлиши, бўлиниши жараёнларини лазер нури ёрдамида плёнкага қайд этиш мумкин. Бу нарса худди футбол матчининг секинлаштирилган кино тасвирини эслатади.
Аҳмад Зувайл: “Мен молекулалар ва энг майда зарраларнинг руҳиятини (психологиясини) ўрганиб чиқдим. Кимёвий реаксиялар жараёнида уларнинг ҳолати қонуниятларини, бу зарралар ҳаракат йўналишини қандай ўзгариш сирларини ўргандим, ирсий белгилар, протеин ва анзимлар ўртасида ўзаро майл ва ёқтирмаслик муносабатларини аниқладим”, дейди.
Ҳа, Аҳмад Зувайл бу муносабатларни бошқаришга муваффақ бўлди! Унинг айтишича, энди касалликларни оғриқсиз ва жарроҳсиз, энг арзимас харажатлар эвазига тўхтатиш мумкин. Олимлар одамнинг ирсий белгилари тартибини ўқигач у ҳақда компютер дискида маълумотнома ишлаб чиқишлари мумкин бўлади. Врач бундай диск билан ҳузурига келган касалликнинг хасталик сабабларини ҳеч қийинчиликсиз аниқлайди ва молекуляр тиббиёт йўли билан зарур даволаш чораларини қўллайди.
Бу илмий иш замирида сония (секунд)нинг милярдддан бир улуши...
Вақтнинг ҳаёл ҳам илғаб улгурмайдиган бу кичик оралиғида нима бўлар экан?!
Даставвал кўнгилдан ана шундай ажабсиниш ўтиши табиий. Аммо ажабланишга ўрин йўқ. Вақт, замон ва унинг ҳаракат доирасини инсон ақли тўла тасаввур ҳам, идрок ҳам эта олмайди. Ахир яратилган ҳар-бир нарсанинг Яратувчига тасбеҳ айтиши уларнинг доимо ҳаракатда эканидан далолатку! Ҳатто бизнинг назаримизда сокин кўринган залворли тоғлар ҳам ҳаракатда экан:
“Тоғларни кўриб, қимирламай турибди деб ҳисоблайсан. Ҳолбуки, улар булутнинг ўтишидек ўтурлар. Бу ҳар бир нарсани пухта қиладиган Аллоҳнинг санъатидир. Албатта, у нима қилаётганингиздан хабардордир” (Намл-88).
Исро ва Меърож воқеъалари ҳам жуда қисқа муддатда бўлиб ўтди. Расулуллоҳ (с.а.в.) олдларида туриб ҳам баъзилар бу воқеъани ақлга сиғдира олмай диндан чиқиб кетдилар. Ваҳоланки замон ва маконни бошқариб турган Зотнинг мутлақ қудрат эгаси экани ҳақида кўп оятлар эшитган эдилар.
Сулаймон алайҳиссалом ҳузурларига билқийс тахтининг келтирилишини эсланг. Жинларнинг бир паҳлавони: “Мен уни ўрнингдан туриб улгурмасингдан илгари сенга келтираман”, деди. Лавҳулмаҳфуздан хабардор бир зот эса: “Мен уни сен кўз очиб юмгунча ҳозир қиламан”, деди. (Намл-38, 40).
Инсон ақли илғамайдиган энг қисқа фурсатларнинг энг қисқа оралиқларида ҳам Аллоҳ изни билан улкан воқеъалар содир бўлиши табиий. Аслида биз “қисқа фурсат” деб атайдиган бу тушунча ҳақиқатда катта имкониятлар майдони экани ҳозирги замон илмида ҳам исботини топмоқда. Доктор Аҳмад Зувайлнинг ноёб кашфиёти бунинг ёрқин далилидир. Бугун шу илми билан лаҳзанинг энг сўнгги кўламларигача қамраб олувчи вақт ўлчови бирлигини аниқлашга эришди.
Сиз билан бизни қувонтирадиган ва иймонимизни янада қувватлантирадиган ҳодиса доктор Аҳмад Зувайлнинг бу жаҳоншумул илмий кашфиёти муқаддас китобимиз Қуръоннинг мўъжиза эканини тасдиқлаётганидир. Аллоҳ таоло қудратининг чексизлигига ёрқин далолатдир.
Доктор Аҳмад Зувайлдек мусулмон олимини дунёга берган Миср инсоният тараққиётининг бешикларидан бири ҳисобланади.
Қадимги мисрликлар милодий эрадан 4500 йил олдин ҳам йил вақтларининг бўлинишини, кун ва соатни билишган. Шунингдек, улар вақт ўлчов бирлигини яратишга журъат этган биринчи кишилардир. 6000 йил илгари улар бир йил 365 ва яна тўрт кундан иборат эканини топишган. “Сириус” юлдузини ҳам қадимий Мисрда аниқлашган. Улар нил тошқинини кузатиб, тошқинлар орасидаги кунлар сони 365 талигини топдилар. Навбатдаги сув тошқини содир бўлмагач, улар астраномик тақвимда 365 эмас, 365 ва яна тўрт кун борлигини фаҳмладилар. Шунингдек қадимги мисрликлар инсоният тарихидаги кимёдан бохабар биринчи халқдир. Бунга сабаб Миср тупроғининг рангини ўзгартиришидир. Нил тошқинидан сўнг тупроқ қораяр, сув сатҳи пасайгач, яшил тусга кирар эди. Мисрликлар бу жараённи “Ком” деб атадилар. Орадан асрлар ўтиб, мусулмонлар Испания ва Оврўпага етиб келгач, уларни “Ал-ким” деб атадилар. Бу сўз оврўпа тилларига “Ал-ками”, кейинроқ “Ал-кимё” тарзида ўтди.
Аҳмад Зувайл Дийма Зувайл билан турмуш қуриб, тўрт фарзанднинг отасидир. Дима Зувайл умумий соғлик соҳасида дўхтир бўлиб ишлайди. Улар ҳозир Калифорния штатининг Сан-Марино шаҳрида истиқомат қилишади.
Интернетдаги мақолалар асосида Анвар Аҳмад тайёрлади
